Prawo Mi�dzynarodowe

Trybunał wyjaśnił stronom znaczenie terminu ‘zasady słuszności’. Otóż stwierdził, że „(…) w badanym przypadku, na podstawie bardzo generalnych nakazów sprawiedliwości i dobrej wiary, będących rzeczywistymi regułami prawa, mającymi zastosowanie w procesie delimitacji szelfu kontynentalnego państw sąsiedzkich, będących skądinąd nakazami zobowiązującymi wszystkie państwa w przypadkach podejmowania przez nie wszelkich praktyk delimitacyjnych, (należy dokonać delimitacji szelfu p.m.)(…). I dodał „(…) nie chodzi o stosowanie słuszności pojmowanej jako przejaw abstrakcyjnej sprawiedliwości, lecz chodzi o stosowanie reguły prawa odsyłającej do zasad słuszności, które stale inspirowały rozwój reżimu prawnego szelfu kontynentalnego.” Nie chodzi zatem o rozstrzygnięcie ex aequo et bono, lecz o stosowanie reguły prawa odsyłającej do – generalnych nakazów sprawiedliwości i dobrej wiary (reguły prawa, zasad słuszności) – które inspirowały rozwój reżimu prawnego szelfu kontynentalnego i które odzwierciedla treść debaty. Art. 83.1 Konwencji o prawie morza odsyła do … generalnych nakazów… 2. W drugim przypadku termin ‘słuszność’ obejmuje z jednej strony nakaz zabezpieczenia słuszności (prawości) normy prawnej, z drugiej technikę interpretacji wymagającej interpretowania normy prawnej w słuszny sposób; Praktyka zabezpieczania obu tych zasad: Sprawa Indian Cayugas – UK v. US (1926) - UK były rzecznikiem Indian Cayugas zwracając się do US o wypłatę rekompensat finansowych (odszkodowania) członkom plemienia, którzy wyemigrowali do Kanady; - podstawą – porozumienie między stanem Nowy Jork a Indianami Cayugas (1795) – gwarantujące odszkodowania za opuszczenie terenów Indian Cayugas; - konflikt UK - US (1812), podzielił plemię – część Indian Cayugas wyemigrowała do Kanady. - czy emigrujący posiadali prawo do otrzymywania rekompensaty, które zobowiązany był wypłacać Indianom Cayugas stan Nowy Jork? Trybunał miał rozstrzygnąć spór na podstawie reguł prawa międzynarodowego i słuszności. Trybunał: - przyjął, że żądanie kompensacyjne Indian Cayugas przedłożone przez UK jest uprawnione; - zauważył, że w świetle postanowień porozumienia z 1795 roku, w następstwie bardzo ścisłej jego interpretacji, jedynie Indianie pozostali w stanie Nowy Jork mogą być uważani za ‘naród Cayuga’; -uznał, że następstwa takiej interpretacji norm porozumienia byłyby niesłuszne wobec Indian, którzy wyemigrowali; -mając na uwadze klauzule porozumienia i względy słuszności przyjął, że emigranci mają prawo do odszkodowania gwarantowanego Indianom Cayugas przez stan Nowy Jork, jako niezmiennej całości. Trybunał w uzasadnieniu swojego werdyktu stwierdził „(…) powszechnie uznane zasady sprawiedliwości i dobrej wiary przeciwstawiają się rygorystycznym konsekwencjom aplikowania sztywnej doktryny… (przyznającej prawo do rekompensaty jedynie pozostałym w przestrzeni stanu Nowy Jork)… Żądanie Indian Cayugas jest oparte na zasadzie wymagającej poszanowania elementarnej sprawiedliwości, która zobowiązuje do rozważenia jej istoty i nie poprzestawaniu na odwołaniu się wyłącznie do aspektów formalnych prawa.” Względy słuszności zdecydowały o sprawiedliwym (słusznym) odczytaniu rygorystycznych klauzul porozumienia. W orzecznictwie MTS spotykamy wcale częste wypowiedzi Trybunału, czynione w tym duchu: W sprawie delimitacji szelfu kontynentalnego Morza Północnego (1969); „Jakiekolwiek byłoby rozumowanie prawne sędziego, jego decyzje muszą być z definicji sprawiedliwe, w tym więc sensie słuszne.” W sprawie delimitacji szelfu kontynentalnego – Tunezja. Libia (1982): „Słuszność jest emanacją idei sprawiedliwości. Sąd, którego zadaniem, zgodnie z definicją, jest administrowanie sprawiedliwością, zobowiązany jest do jej stosowania. (…) Stosując pozytywne prawo międzynarodowe, sąd może wybierać spośród kilku różnych interpretacji prawa taką, która wydaje się w świetle okoliczności sprawy być najbliższą wymagań sprawiedliwości (…) Sąd zobowiązany jest do stosowania zasad sprawiedliwości jako części prawa międzynarodowego, równoważenia różnych względów, które uważa za istotne w celu osiągnięcia sprawiedliwego rezultatu.” I. Prawo międzynarodowe (PM), zewnętrzne a prawo krajowe (PK), wewnętrzne. Pytamy o relację prawa „społeczności międzynarodowej” do prawa „społeczności krajowej”? Problem relacji PM - PK należy rozpatrywać w dwóch płaszczyznach; w płaszczyźnie stosunków międzynarodowych; w płaszczyźnie stosunków wewnętrznych, wewnątrzpaństwowych; Punktem wyjścia dla wszelkich rozważań nad relacjami między prawem międzynarodowym a prawem wewnętrznym, w każdej z płaszczyzn, jest założenie prymatu prawa międzynarodowego nad prawem wewnętrznym. Refleksem tegoż jest art. 27 KW o prawie traktatów, stanowiący iż: „Strona traktatu nie może powoływać się na postanowienia swojego prawa wewnętrznego dla usprawiedliwienia niewykonania przez nią traktatu.” Zasada prymatu normy międzynarodowej nad krajową – oczywista w chwili obecnej – wykształcała się stopniowo. Jej oczywistość trafnie wyjaśniał amerykański Sekretarz Stanu Bayard (1887) stwierdzając: „(…) gdyby rząd mógł przyjąć swoje własne prawo wewnętrzne jako ostateczny sprawdzian swych międzynarodowych uprawnień i zobowiązań, normy prawa międzynarodowego stałyby się czystą fikcją, nie dając państwom ochrony.” Problem relacji PM - PK należy rozpatrywać w dwóch płaszczyznach; w płaszczyźnie stosunków międzynarodowych; w płaszczyźnie stosunków wewnętrznych, wewnątrzpaństwowych; Problem relacji obu zbiorów norm w płaszczyźnie międzynarodowej. Organy międzynarodowe (sądy międzynarodowe) przyznają priorytet normie prawa międzynarodowego wobec normy prawa krajowego – niezależnie od jej źródła: a. a więc wobec norm ujętych w ustawach; b. norm ujętych w konstytucji; c. aktów wydanych na podstawie prawa krajowego, w tym aktów administracyjnych; a. Precedensową dla określenia relacji – prawo międzynarodowe – ustawa, była sprawa statku Alabama. Orzeczenie sądu arbitrażowego (1872). Tło sporu: -w trakcie wojny secesyjnej Konfederacja zamawia statek (cywilny) w stoczni brytyjskiej; Konfederacja jest stroną wojująca w konflikcie z Unią, chce niepodległości stanów Południa; -władze Stanów Zjednoczonych podejmują kroki prawne przed sądem brytyjskim, wnosząc o wstrzymanie budowy statku lub jego zajęcie – wskazują na taki obowiązek UK, mocarstwa neutralnego w konflikcie, wymagany prawem międzynarodowym. -przed ukończeniem postępowania przed sądem brytyjskim statek zostaje ukończony i opuszcza Anglię, zostaje wydany zamawiającemu; W sprawie UK argumentuje, że prawo Królestwa – ustawa – zakazuje dostarczania państwom będącym stronami konfliktu statków ze stoczni brytyjskich, w przypadku gdy UK jest w konflikcie tym stroną neutralną. Prawo brytyjskie pozostaje w zgodzie z wymaganiami prawa międzynarodowego. Konfederacja państwem nie była – zatem prawo międzynarodowe nie zostało naruszone, zaś obowiązki mocarstwa neutralnego zostały spełnione. UK nie zaprzeczała, że nie było w prawie krajowym normy prawnej, która pozwalałaby władzom brytyjskim zająć statek zamówiony w stoczni brytyjskiej przez „nie-państwo”. Sąd potwierdził, że rząd państwa neutralnego musi zagwarantować, aby jego prawo zakazywało, uniemożliwiało podjęcie aktów (m.in., wydania statków) niezgodnych ze statusem państwa neutralnego, niezależnie od statusu stron konfliktu. Regulacja brytyjska (USTAWA) nie może być skutecznie powoływana w postępowaniu z uwagi na oczywiste niedostatki regulacji, jej niezgodność z prawem międzynarodowym. b. relacja –norma prawa międzynarodowego a konstytucja; W opinii doradczej STSM w sprawie obywateli polskich zamieszkałych w Gdańsku, z roku 1932 Trybunał stwierdził: „(…) państwo nie może powołać przeciwko innemu państwu swojej konstytucji, aby uchylić się od zobowiązań, które nakłada nań prawo międzynarodowe lub będące mocy wobec niego traktaty.” Ta sama reguła ‘mocno’ sformułowana we wcześniejszym orzeczeniu arbitrażowym z 1875 roku, w sporze między Stanami Zjednoczonymi a Kolumbią (sprawa Montijo)- „Traktat ma priorytet wobec konstytucji. Ustawodawstwo Republiki musi dostosować się do traktatu, nie zaś traktat do ustawy.” c. relacja normy prawa międzynarodowego wobec aktów wydawanych na podstawie prawa krajowego, w tym aktów administracyjnych. Orzeczenie STSM w sprawie statku Wimbledon(1923) Tło sporu -statek angielski „Wimbledon” wyczarterowany przez spółkę francuską „Les Affreteurs reunis”) przewoził amunicję i sprzęt artyleryjski załadowany w Salonikach do bazy polskiej Marynarki Wojennej w Gdańsku; -21 marca 1921 roku – decyzja dyrektora ruchu na Kanale Kilońskim (dalej: KK) – odmowa zgody na przejście statku kanałem. -podstawa odmowy – akt prawa wewnętrznego – zarządzenie władz niemieckich stanowiące o neutralności Niemiec w toczącym się konflikcie sowiecko-polskim ; Trybunał przywołał art. 380 traktatu wersalskiego. „Kanał Kiloński i dostępy do niego będą zawsze wolne i otwarte na stopie zupełnej równości dla statków wojennych i handlowych wszystkich państw będących w stanie pokoju z Niemcami.” I stwierdził konkludując, że „Niemcy nie mogą przeciwstawiać zobowiązaniom, które przyjęły na podstawie tego artykułu [art.380] swoich regulacji dotyczących statusu neutralności.” Sprawa Nottebohma (1955) Tło sporu: -Pan Nottebohm był obywatelem niemieckim; od 1905 roku zamieszkiwał w Gwatemali, tam prowadził interesy (handlowe i bankowe), utrzymywał ścisłe kontakty, rodzinne i dotyczące interesów, z Niemcami; -wiosną1939 roku wyjeżdża do Niemiec; 9 października 1939 roku występuje o naturalizację w Wielkim Księstwie Lichtenstein; po czterech dniach – 13 października 1939 roku otrzymuje obywatelstwo WKL; -w 1940 roku wraca do Gwatemali; w 1943 roku Nottebohm zostaje pozbawiony wolności jako obywatel państwa nieprzyjacielskiego (Rzeszy); po wojnie władze Gwatemali pozbawiają go majątku; -fakt wywłaszczenia głównie powoduje, że WK w ramach opieki dyplomatycznej występuje (1951) ze skargą przeciwko Gwatemali; stwierdza, że Nottebohm był od 13.10.1939 roku obywatelem WKL, państwa w II wojnie światowej neutralnego – WKL domaga się „napomnienia Gwatemali i odszkodowania dla Nottebohma [swojego obywatela].” MTS stwierdził, że państwa same decydują o tym, kto może być obywatelem państwa, prawo międzynarodowe wymaga jednak, aby w przypadku obywatelstwa istniał rzeczywisty związek między obywatelem a państwem. „Obywatelstwo jest węzłem prawnym, u podstaw którego leży społeczny fakt przywiązania, efektywna solidarność bytu, interesów, uczuć, połączona z wzajemnością praw i obowiązków. Jest ono (...) prawnym wyrazem faktu wskazującego na to, że jednostka, której je nadano skutkiem działania ustawy bądź aktem władzy, jest faktycznie ściślej związana z ludnością państwa, które jej obywatelstwo nadaje, niż z ludnością jakiegokolwiek innego państwa. Nadane przez państwo obywatelstwo daje temuż państwu tytuł do wykonywania ochrony nad nią w stosunku do innego państwa tylko wtedy, gdy przekłada się ono na pojęcie prawnego przywiązania do państwa, które uczyniło ją swym obywatelem.” Wg Trybunału o naturalizację nie proszono, aby uzyskać prawne uznanie rzeczywistej przynależności Nottebohma do ludności Lichtensteinu, ale aby umożliwić mu zastąpienie statusu poddanego mocarstwa wojującego, statusem poddanego państwa neutralnego; wyłącznym celem było wejście Nottebohma pod opiekę Lichtensteinu, nie zaś jakikolwiek zamiar związania się przezeń jego tradycjami, interesami, sposobem życia. Trybunał stwierdził zatem, że w płaszczyźnie stosunków międzynarodowych nie będą skuteczne akty prawa wewnętrznego podjęte jakkolwiek zgodnie z literą prawa krajowego, jeśli będą niezgodne z prawem międzynarodowym ( w tym przypadku z zasadą efektywności obywatelstwa). Powołane orzeczenia pozwalają wskazać na następujące konsekwencje prymatu prawa międzynarodowego w stosunku do prawa wewnętrznego w płaszczyźnie międzynarodowej: 1. państwo nie może powołać się na swoje prawo wewnętrzne, aby usprawiedliwić niewykonanie zobowiązań wynikających z prawa międzynarodowego; 2. konflikt między prawem międzynarodowym a prawem krajowym nie powoduje utraty mocy regulacji krajowej – relacja konfliktu i jego trwanie rodzi jednak problem odpowiedzialności międzynarodowej; 3. stan niezgodności norm prawa krajowego z prawem międzynarodowym powoduje, że czynności wykonywane na podstawie przepisów krajowych z prawem międzynarodowym niezgodnych, będą w płaszczyźnie międzynarodowej bezskuteczne. Problem relacji obu zbiorów norm w płaszczyźnie wewnątrzpaństwowej. Art. 27 KW – „Strona traktatu nie może powoływać się na postanowienia swojego prawa wewnętrznego dla usprawiedliwienia niewykonania przez nią traktatu.” Obowiązek oczywisty – jak go spełnić? Brak gotowej ‘recepty’. Jak państwa radzą sobie z tym obowiązkiem? Jakie „techniki” stosują, aby międzynarodowe zobowiązanie spełniło się w ich porządku prawnym? I.1. Są dwie podstawowe metody zapewniania skuteczności prawa międzynarodowego w krajowym porządku prawnym. a. metoda recepcyjna; b. metoda pozarecepcyjna; a. Recepcja – polega na przekształceniu międzynarodowego zobowiązania, normy w normę prawa krajowego – normę prawa powszechnie obowiązującego. Akt przekształcenia jest warunkiem koniecznym, aby zobowiązania międzynarodowe stało się skuteczne w krajowym porządku prawnym. Akt przekształcenia dotyczy przede wszystkim norm pisanych – a więc norm umownych i norm uchwał OM. Kto i jak dokonuje aktu przekształcania zobowiązań umownych? W zabieg przekształcania najważniejszych dla państwa norm umownych jest zawsze zaangażowany parlament. Przy czym akt przekształcenia może być dokonywany przez parlament: -we ‘współdziałaniu’ z organem zaciągającym zobowiązania; -bądź samodzielnie; W przypadku obu konfiguracji podmiotowych akt przekształcenia zwieńcza opublikowanie przekształcanych norm w Dzienniku Urzędowym. W pierwszym przypadku świadectwem przekształcenia będzie publikacja w Dz.U., aktów obu organów: wykonawczego-akt ratyfikacji wraz z tekstem ratyfikowanej umowy; i parlamentu-tekst ustawy aprobującej zawarcie umowy; W drugim przypadku świadectwem tym będzie wyłącznie akt parlamentu – ustawa; W skutku swoim przekształcenie tych norm polegać będzie: -w pierwszym przypadku na przekształceniu umowy en bloc(w całości) w akt prawa krajowego – i będzie to akt transformacji umowy; -w drugim zaś na „rozpisaniu” umownych zobowiązań na język i formę aktu prawa krajowego – ustawy – i będzie to akt transpozycji umowy; Transformacja Przykładem transformującej praktyki była praktyka wprowadzania w obręb polskiego porządku prawnego w okresie międzywojennym umów ratyfikowanych. Pod rządami konstytucji marcowej (21) i kwietniowej (35) – umowy ratyfikowane przez Prezydenta RP za zgodą Parlamentu i opublikowane razem z ustawą ratyfikacyjną w Dzienniku Ustaw, traktowane były przez sądy II RP jak ustawy. Akty Parlamentu i Prezydenta (zgoda na ratyfikację umowy, akt ratyfikacji traktatu) – z chwilą ich opublikowania wraz z tekstem umowy w Dzienniku Ustaw – przekształcały ‘w całości’ umowę w akt prawa wewnętrznego. Traktat był traktowany jak… ustawa. Pojawiał się zatem w porządku prawnym RP akt prawny w randze ustawy, będący ‘lustrzanym’ odbiciem umowy. W zależności od regulowanej umową materii, a także charakteru norm transformowanej umowy, akt transformacji może być ‘uzupełniony’ przez krajowego ustawodawcę. Krajowy ustawodawca chcąc nadać transformowanej umowie pełen skutek może być ‘zmuszonym’ dodatkowo: • bądź do uchwalenia nowego, wykonującego regulację traktatową, prawa; • lub do korekty ustawodawstwa już istniejącego; Transpozycja Akt ‘rozpisania’ umownych zobowiązań na język i formę aktu prawa krajowego- ustawy lub rozporządzenia wykonawczego do ustawy. Szczegółowych wariantów, formuł transpozycji może być wiele: -dosłowne powtórzenie w akcie krajowym klauzul umownych; -transponowanie całości lub części umownych zobowiązań czynione bez intencji ich ‘kopiowania’ Uchwalane akty (we wstępach, tytułach) sygnalizują, że zostały przyjęte w następstwie zawarcia traktatu w celu jego wykonania, bądź (najczęściej) nie sygnalizują tego faktu. B. Mechanizm poza-recepcyjny. Polega on na nadaniu bezpośredniej skuteczności międzynarodowym zobowiązaniom w krajowym porządku prawnym. Następuje ów skutek w następstwie inkorporowania zobowiązań do porządku krajowego. Dokonujący inkorporacji nie widzą potrzeby przekształcania normy międzynarodowej w normę krajową, aby była ona skuteczna w krajowym porządku prawnym. Norma międzynarodowa w oryginalnym kształcie dołącza do zbioru norm tworzonych przez krajowego ustawodawcę. Szczególnie spektakularną jest inkorporacja norm pisanych – norm umownych. Stają się obok krajowych źródeł prawa nowym jego źródłem. Kto decyduje o inkorporacji? O inkorporacji całości lub części zobowiązań międzynarodowych decyduje: -konstytucyjny ustawodawca – wyrazem czego postanowienia konstytucji stanowiące o inkorporowaniu (całości lub części) zobowiązań; lub -gdy nie czyni tego konstytucja (milczenie konstytucji) – praktyka akceptowania skutku inkorporacji (całości lub części) zobowiązań przez parlament i sądy naczelne (orzecznictwo); I.2. Miejsce umów w hierarchii źródeł prawa krajowego. Umowa: Transformowana – „traktowana jak… ustawa”; Transponowana – „kodowana” formę i język klasycznego prawa krajowego (ustawa), z tej przyczyny ‘znika’ z pola widzenia jej międzynarodowy rodowód. Inkorporowana – nowe, oryginalne źródło prawa; Ich dalszy los – moc oddziaływania (art. 27) – zależy od tego, jak plasują się w hierarchii aktów prawa wewnętrznego? W istocie, w jakiej relacji pozostają wobec ustaw? Indywidualizacja tej relacji jest możliwa jedynie w przypadku umowy transformowanej i inkorporowanej. Mając na uwadze praktykę, jakie zasadnicze relacje między traktatem a ustawą wchodzą w grę? a. umowa może mieć moc równą ustawie; b. umowa może mieć moc wyższą od ustawy; Przypadek pierwszy – umowa o mocy równej ustawie. Umowa – transformowana, inkorporowana – „na poziom” ustawy. Jej relacja wobec ustaw wcześniejszych w sytuacji konfliktu regulacji? Lex posterior derogat legi priori Relacja ustawy późniejszej wobec wcześniejszej transformowanej lub inkorporowanej umowy w sytuacji konfliktu regulacji. Lex posterior derogat legi priori (!?) Umiarkowanie łagodzić może ten oczywiście negatywny dla umowy skutek domniemanie, że przyjęta później ustawa nie może być uchwalana z zamiarem naruszenia międzynarodowego zobowiązania. Domniemanie to musi ustąpić jednak, gdy ustawa sygnalizuje zamiar ustawodawcy odstąpienia od zobowiązania lub gdy nie ma sposobu pogodzenia skonfliktowanych reguł obu aktów. Przypadek drugi – umowa o mocy wyższej, niż ustawa. Dotyczy wyłącznie traktatów inkorporowanych – pozycja traktatu w obrębie krajowego porządku jest w takim przypadku mocna – przesłanie art. 27 KW rzeczywiste. Po raz pierwszy zasada wyższości traktatu nad ustawą została uznana przez konstytucję Hiszpanii w 1931 roku; I.3. Jak wygląda w praktyce usankcjonowanie przez państwo wyboru stosowanej techniki wprowadzania międzynarodowych zobowiązań w obręb prawa krajowego? Gdzie szukać informacji o tym, który z mechanizmów – recepcyjny, czy też poza-recepcyjny – państwo przyjmuje? Rola prawa międzynarodowego jest współcześnie tak istotną, że określa jego miejsce w krajowym porządku prawnym ustawodawca konstytucyjny. Zatem miejsce to wskazuje Konstytucja oraz praktyka konstytucyjna, orzecznictwo sądów naczelnych nade wszystko, w szczególności zaś orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego, jeżeli w państwie istnieje i działa. Gdy pytamy zatem… Czy nadanie skuteczności zobowiązaniom międzynarodowym w obrębie krajowego porządku prawnego następuje wyłącznie w następstwie aplikowania recepcyjnego lub poza-recepcyjnego (formalnego) mechanizmu introdukcji? Odpowiedź jest negatywna. Uzupełnieniem mechanizmów formalnych jest „materialne wprowadzenie” prawa międzynarodowego – ten termin opisuje interpretacyjne dokonania świadomego treści art. 27 KW sędziego lub innego organu stosującego prawo. WYKŁAD 16 (21-02-2006) II. Miejsce prawa międzynarodowego w systemie prawnym Rzeczypospolitej Polskiej. Art. 9 Konstytucji RP(1997) – „Rzeczpospolita Polska przestrzega wiążącego ją prawa międzynarodowego” Jak ta zasada konstytucyjna (będąca deklaracją najwyższego szacunku dla prawa międzynarodowego – czynioną urbi et orbi, w najbardziej solenny sposób) przekłada się na praktykę implementacji zobowiązań międzynarodowych w polskim porządku prawnym? II.1. Czy i co w tej materii ma do powiedzenia Konstytucja? Rozdział III Konstytucji – „Źródła prawa” Art. 87 ust. 1 stanowi: „Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia.” Konstytucja wzmiankuje o znaczącej, lecz jedynie części zobowiązań międzynarodowych – umowach ratyfikowanych. Umowy ratyfikowane („ogół” umów ratyfikowanych) to: -umowy ratyfikowane za zgodą parlamentu (art. 89 ust.1 (!); -umowy ratyfikowane bez konieczności uzyskiwania jego zgody; -ratyfikowane za zgodą narodu wyrażoną w drodze ogólnonarodowego referendum; + Umowy, do których RP przystąpiła wolą Prezydenta RP; Umowa ratyfikowana, w każdym przypadku, zgodnie z art. 91 w ust.1: „(…) po ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana, chyba że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy.” Art.91 ust.1 – wywołuje dwie istotne kwestie: A. kwestię czasu (okresu) skuteczności umowy ratyfikowanej w obrębie porządku prawnego RP; B. kwestię zakresu skuteczności umowy ratyfikowanej w (od) chwili publikacji w Dz. U.; Ad. A. Umowa jest skuteczna w RP od… chwili ogłoszenia jej w Dz. U., Ogłoszenia ratyfikowanej umowy międzynarodowej w dzienniku promulgacyjnym jest niezbędnym i konstytucyjnym warunkiem włączenia umowy do krajowego porządku prawnego. Umowa jest skuteczna do… ? Innymi słowy pytamy o to, jak okoliczność wygaśnięcia umowy w płaszczyźnie międzynarodowej wobec RP, wpływa na jej skuteczność w porządku prawnym RP? NSA (V S.A. 726/00) z 7.12.1999 r. – jest zdania, że skuteczność umowy mimo wygaśnięcia w płaszczyźnie międzynarodowej, w porządku krajowym trwa do chwili podania do publicznej wiadomości (opublikowania w Dz. U.) oświadczenia rządowego o utracie jej mocy obowiązującej. B. Pytając o ‘zakres skuteczności umowy w chwili publikacji w Dz. U.’ pytamy w istocie o to, w jakim zakresie normy umowy są skuteczne od tej chwili bezpośrednio. Gdy mówimy o normach stosowanych bezpośrednio – mówimy o normach: -które intencji twórców umowy mogą i mają być bezpośrednio – ‘natychmiast’ – skuteczne w obrębie krajowego porządku prawnego, wobec jednostek (obywateli, osób prawnych i innych podmiotów), a także organów państwa – tak w relacjach ‘jednostka – organy państwa’, jak i relacjach ‘jednostka – jednostka’; -które uprawniają lub zobowiązują (z chwilą publikacji) taki właśnie krąg adresatów; -które mogą być samodzielną podstawą formułowanych przed organem krajowym przez te podmioty roszczeń; -które mogą być samodzielną i wyłączną podstawą sądowego rozstrzygnięcia (ratio decidendi) lub też samodzielną i wyłączną podstawą administracyjnej decyzji; normy skuteczne bezpośrednio – to normy samowykonalne Normy, które nie są bezpośrednio skuteczne, które wymagają transpozycji – to normy niesamowykonalne – a więc to te części umowy, których stosowanie wg art. 91 ust. 1 „(…) jest uzależnione od wydania ustawy”. II. 1.1. Źródła i pierwotna „przyczyna” różnicowania norm? Rozróżnienia norm samowykonalnych i niesamowykonalnych dokonał SN Stanów Zjednoczonych w wyroku w sprawie Foster and Elam v. Neilson (1829). Traktat US – Hiszpania (cesja Florydy – 1819) ratyfikowany przez Prezydenta za zgodą IZB Kongresu. Konstytucja US – art. VI ust.2 „This Constitution, and Laws of the United States which shall be made in Pursuance thereof; and all Treaties made, or which shall be made, under the Authority of the United States, shall be the supreme Law of the Land; (…)”. W orzeczeniu SN US znajdujemy fragment, który oddaje istotę samowykonalności norm. Wg SN „(…) traktat jest samowykonalny, gdy działa sam z siebie bez potrzeby jakiejkolwiek pomocy ze strony ustawodawstwa wewnętrznego, lub też jest niesamowykoanlny, gdy jego postanowienia tworzą kontrakt, implikując potrzebę użycia środka ustawodawczego lub administracyjnego.” Pogląd różnicujący charakter norm – na samowykonalne i niesamowukonalne – przyjęty został także przez orzecznictwo innych państw, które zdecydowały o inkorporacji umów do swego porządku prawnego. Potwierdzeniem samowykonalnego charakteru norm umownych – sankcją sądu międzynarodowego – jest opinia doradcza STMS (1928), w sprawie jurysdykcji sądów gdańskich. Spór między Wolnym miastem Gdańskiem a RP; Umowa polsko – gdańska – 9.11.1920 r., - Paryż; zawierała w art. 20 i 21 – postanowienia dotyczące m.in. kontroli, zarządu i eksploatacji sieci kolejowej w granicach Wolnego Miasta. Sieć kolejowa będzie „kontrolowana i zarządzana przez Polskę, która otrzymywać będzie zyski i ponosić koszta.” – art. 20; „(…) kwestie dotyczące statusu urzędników, pracowników i robotników, będących obecnie w służbie kolei żelaznych będą przedmiotem stosownego porozumienia (…).” – art. 21; Tymczasowe porozumienie dotyczące urzędników – (provisoriches Beamtenabkommen) – było w rozumieniu umowy z 1920 ‘stosownym porozumieniem’. Postanowienia porozumienia powoływane były z pozytywnym skutkiem przez pracowników kolei w sporze z pracodawcą (PKP) postępowaniach przed sądami gdańskimi. RP odmówiła honorowania orzeczeń. Strona polska była zdania, że: Beamtenabkommen będąc porozumieniem międzynarodowym (umową międzynarodową), ustanawia prawa i obowiązki jedynie pomiędzy stronami; Beamtenabkommen nie będąc wprowadzonym do ustawodawstwa polskiego, nie może bezpośrednio ustanawiać praw i obowiązków dla zainteresowanych jednostek (pracowników PKP, jak o samej PKP); Jeśli z jakichś względów Polska nie wykonałaby zobowiązań międzynarodowych ustanowionych Beamtenabkommen, ponosiłaby odpowiedzialność jedynie wobec Wolnego Miasta Gdańska; Strona gdańska była zdania, że: Beamtenabkommen – porozumienie jakkolwiek będące formalnie międzynarodowym porozumieniem, w intencji stron miał stanowić „zbiór postanowień, które określają w płaszczyźnie prawnej relacje pomiędzy administracją kolei a zatrudnionymi przez nią pracownikami – warunki wykonywania służby („contract of service”); Przedmiot (Beamtenabkommen) porozumienia, nie zaś jego forma określa jego sądowy charakter – („(…) it is the substance rather than the form of the instrument that determines its juridical charakter.”). STNS stwierdził: “Można łatwo odnotować, że zgodnie z utrwaloną zasadą prawa międzynarodowego, umowa z 22.10.1921 roku będąc międzynarodowym porozumieniem, nie może, jako taka, ustanawiać bezpośrednio praw i obowiązków dla osób prywatnych. Lecz nie można zaprzeczyć, że sam przedmiot międzynarodowego porozumienia, zgodnie z intencją umawiających się stron, może powodować, że przyjęte zostaną przez strony pewne precyzyjnie sformułowane reguły ustanawiające prawa i obowiązki dające się stosować przez sądy krajowe. Na taką intencję można wskazać odwołując się do sformułowań umowy. (…) Intencja stron, która wywieść można z treści umowy, sposób w jaki umowa była stosowana, są decydujące. Ta zasada interpretacji powinna być zastosowana przez Trybunał w niniejszej sprawie.” Ocena charakteru, natury (samowykonalności) normy należy do… sędziego… Sądy biorą pod uwagę co do zasady – zamiar (intencję) nadania samowykonalnego charakteru normom przez strony umowy. Zamiar ten wywodzą przede wszystkim z: Precyzyjnej, jasnej, kodeksowej redakcji norm; wyraźnych sygnałów czy też sugestii o samowykonalnym charakterze norm poczynionych przez strony w samej umowie – preambuła; i/lub wskazań zawartych w składanych oświadczeniach towarzyszących jej zawarciu (np. treści debaty parlamentarnej, wypowiedziach organu zawierającego umowę) oświadczeniu prezydenta; Jest wiele orzeczeń sądów polskich komentujących przesłanki bezpośredniego stosowania norm umów międzynarodowych. Znamienna jest jedna z pierwszych wypowiedzi SN z 15 czerwca 1993 roku, w której SN wypowiadając się o samowykonalnej naturze norm traktatu stwierdził, że problem: „Dotyczy (…) oczywiście tego rodzaju konwencji lub dwustronnych umów, których bądź co najmniej w sposób dorozumiany wyrażono zamiar stosowania ich w obszarze prawa wewnętrznego przystępujących do konwencji lub zawierających umowę państw, bądź też przyjąć można, iż co najmniej możliwość takiego ich stosowania wynika z ich treści lub też innych obiektywnych przesłanek towarzyszących ich zawarciu (…)” I dodał: „(…) jest oczywiste, że przystąpienie kraju do konwencji, której przedmiotem są prawa człowieka, nie może mieć innego celu niż jej bezpośrednie stosowanie w wewnętrznym obrocie prawnym, nie zaś uzależnienie takiego stosowania od oceny lub uznania np. krajowych organów administracyjnych.” II.2. Miejsce ratyfikowanych umów w hierarchii aktów prawa wewnętrznego? Art. 91 ust. 2 – „Umowa ratyfikowana za uprzednią zgoda wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeśli ustawy tej nie da się pogodzić z umową” A miejsce umów ratyfikowanych bez zgody Parlamentu? Nie jest ono wyraźnie w Konstytucji określone. Jeśli ratyfikowanie (zawarcie) umowy, przedmiotem której są materie ustawowe, wymaga zgody parlamentu, to umowy ratyfikowanej bez tej zgody nie możemy odnaleźć na poziomie ustawowym. Gdzie zatem… ? Między ustawą a rozporządzeniem. II.3. Co z innymi niż ratyfikowane umowami? Jakie jest ich miejsce w polskim porządku prawnym? Usytuowanie norm tych umów określi zabieg transpozycji. Będzie to zatem: -albo zbiór norm ustawowych (ustawa) -albo zbiór norm rozporządzeń wykonawczych do ustaw (rozporządzenie). Problem ustawowego odesłania do umów międzynarodowych Odesłanie do umów międzynarodowych jakie odnajdujemy w aktach prawa polskiego – jest mechanizmem wprowadzania umów do prawa polskiego. Np. ustawa o prawie prywatnym międzynarodowym z 1965 roku stwierdza w art. 1 § 2, że „(…) nie stosuje się jej, jeżeli umowa międzynarodowa, której Polska jest stroną, postanawia inaczej.” Odesłanie – jaki to mechanizm – ścieżka recepcyjna, czy też poza-recepcyjna? O jaką umowę międzynarodową chodzi we wzmiankowanym odesłaniu? Jak zawartą – ratyfikowaną czy również ‘każdą inną’ – zawartą w inny sposób? Na podstawie skromnego orzecznictwa (NSA głównie), kształtuje się pogląd, że: odesłanie ustawy do umowy ratyfikowanej powoduje to, że umowa ratyfikowana jest skuteczna „na warunkach” art. 91 ust. 1 Konstytucji; natomiast odesłanie ustawy do umowy nieratyfikowanej (zatwierdzanej lub zawieranej w inny sposób) skutkuje aktem swoistej transformacji, polegającym na włączeniu postanowień umowy do aktu odsyłającego, przez co uzyskują one moc obowiązującą i pozycję analogiczną do tej, jaką ma akt odsyłający (a więc staje się ustawą); II.4. Art. 27 KW a art. 8 ust.1 Konstytucji? Art. 27 KW – „Strona traktatu nie może powoływać się na postanowienia swojego prawa wewnętrznego dla usprawiedliwienia niewykonania przez nią traktatu.” Art. 8 ust.1 – „Konstytucja jest najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej” Jak pogodzić te skrajnie opozycyjne wobec siebie – oczywiste dla formułujących je – założenia? Płaszczyzną neutralną, godzącą punkt widzenia stron, jest odejście od sporów ideowych i skupienie uwagi na ‘technikach’ zapewnienia zgodności traktatów z Konstytucją RP. Relacja art. 27 KW wobec art. 8 ust. 1 Konstytucji – staje się w tym ujęciu bardziej kwestią ‘techniczną’ – kwestią uruchomienia procedur zapewniających zgodność traktatów z Konstytucją. Zgodnie z art. 188 pkt. 1 konstytucji Trybunał Konstytucyjny ma prawo orzekać o zgodności umów międzynarodowych z Konstytucją. Kontrola konstytucyjności dotyczy wszystkich umów, kontrola umów ratyfikowanych z uwagi na wagę normowanych nimi materii, skupia nasza uwagę. Przed związaniem się umową… -Prezydent RP może wnioskować o przeprowadzenie kontroli do TK – art. 133 ust. 2; -negatywne orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego blokuje ratyfikację; Po związaniu się umową… -wniosek autorstwa szerokiego kręgu uprawnionych podmiotów (art. 191 ust.1); -negatywne orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego implikuje podjęcie kroków prowadzących do: zmiany traktatu; częściowego lub całkowitego jego wygaśnięcia; rewizji Konstytucji; Problem ‘technik’ pozwalających na uniknięcie niekonstytucyjności traktatów nie eliminuje wszakże pytania o relacje (pierwszeństwo) między Konstytucją a międzynarodowymi zobowiązaniami i vice versa w polskim porządku prawnym. Interesującym jest pogląd wskazujący, iż sąsiedztwo art. 8 i art. 9 Konstytucji, a więc zasady nadrzędności Konstytucji w sąsiedztwie zasady poszanowania prawa międzynarodowego ustanawia wolą konstytucyjnego ustawodawcy rodzaj równowagi między nimi. Założenie przez Konstytucję jej istnienia odnajdujemy w sygnalizującym to wyroku z 11.05.2005 Trybunału Konstytucyjnego dotyczącego konstytucyjności traktatu o przystąpieniu RP do Unii Europejskiej. Trybunał stwierdził: „prawną konsekwencją art.. 9 Konstytucji jest konstytucyjne założenie, iż na terytorium RP, obok norm (przepisów) stanowionych przez krajowego legislatora, obowiązują uregulowania (przepisy) kreowane poza systemem krajowych (polskich) organów prawodawczych. Ustrojodawca konstytucyjny świadomie więc przyjął, że system prawa obowiązującego na terytorium Rzeczypospolitej mieć będzie charakter wieloskładnikowy. Obok aktów prawnych, stanowionych przez krajowe (polskie) organy prawodawcze, w Polsce obowiązują i są stosowane także akty prawa międzynarodowego(…). Na terenie Polski współobowiązują więc podsystemy regulacji prawnych, pochodzące z różnych centrów prawodawczych. Winny one koegzystować na zasadzie obopólnie przyjaznej wykładni i kooperatywnego współstosowania”. II.5. Miejsce traktatów zawieranych pod rządami konstytucji wcześniejszych. Art. 241 (1) „Umowy międzynarodowe ratyfikowane dotychczas przez Rzeczpospolitą Polską na podstawie obowiązujących w czasie ich ratyfikacji przepisów konstytucyjnych i ogłoszone w Dzienniku Ustaw, uznaje się za umowy ratyfikowane za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie i stosuje się do nich przepisy art. 91 Konstytucji, jeżeli z treści umowy międzynarodowej wynika, że dotyczą one kategorii spraw wymienionych w art. 89 ust.1Konstytucji.” Jak praktycznym jest ten artykuł Konstytucji, niech służy przykład linii rozumowania pełnomocników interesu tzw. zabużan w ich sporze z RP: ‘Zabużanie’ to osoby przesiedlone z Kresów po 1945 roku na podstawie umów międzynarodowych między ówczesnym rządem RP (PKWN) a rządami Republik Ukraińskiej, Białoruskiej i Litewskiej SSR (tzw. umów republikańskich zawartych w datach 9.9.22.09.1944r.) lub ich spadkobiercy. Spór jest następstwem nie wywiązania się RP wobec części osób z zaciągniętych w tych umowach z radzieckimi SSR zobowiązań. RP zobowiązała się w nich honorować i zabezpieczyć prawa majątkowe osób przesiedlonych. Ściślej, prawo do rekompensaty za mienie pozostawione lub prawo zaliczenia wartości mienia pozostawionego, na poczet kupna nieruchomości w RP. W poszukiwaniu podstaw prawnych kierowanych pod adresem Skarbu Państwa roszczeń kompensacyjnych wskazywano m.in. na wspomniane umowy i ‘sprawdzano’, czy skarżący mogą z nich wywieść o swoich prawach majątkowych. Aby tak było, trzeba byłoby wykazać – to, o czym mówi art. 241 – z jednej strony, że umowy republikańskie były ratyfikowane za zgodą parlamentu i zostały opublikowane w Dzienniku Ustaw, a następnie, iż należąc do kategorii traktatów wymienionych w art. 89 ust. 1 Konstytucji, zawierają normy o bezpośrednim skutku. Porządek konstytucyjny roku 1944 problem kompetencji traktatowych RP normował w odwołaniu do konstytucji marcowej (1921). Umowa ratyfikowana za zgodą parlamentu i opublikowana w Dz. U. była postrzegana w okresie międzywojennym przez sądy jak… ustawa. Analiza procesu związywania się umowami republikańskimi przez RP w roku 1944, po latach, nie pozwala w pełni wykluczyć okoliczności ich ratyfikacji, natomiast niekwestionowaną była i jest okoliczność braku ich publikacji w Dzienniku Ustaw. Wyrok TK z dn. 19.12.2002 roku konstatując ten fakt stwierdził, iż – „(…) nie można przyjąć, że umowy te stanowiły kiedykolwiek element wewnętrznego porządku prawnego Rzeczypospolitej”. W tym samym wyroku TK odniósł się również do tezy wywodzącej bezpośrednio prawa majątkowe z umów republikańskich. Przedmiotem oceny musiał być, obok całości unormowań, także ust.6 art. 3 umów stanowiący, że „wartość pozostawionego po ewakuacji dobytku ruchomego, a również i pozostawianych nieruchomości… zwraca się ewakuowanym wg ubezpieczeniowej oceny zgodnie z ustawami obowiązującymi w Państwie Polskim (…)” TK stwierdził, „(…) merytoryczna konstrukcja tych umów i zakres przyjętych tam zobowiązań nie pozwalają na uznanie, że tworzyły one bezpośrednią podstawę dla roszczeń kompensacyjnych osób repatriowanych i ich spadkobierców. Rozwiązania zawarte w tych umowach były rozpatrywane przez Trybunał Konstytucyjny na gruncie przepisów konstytucyjnych z 1952 roku. Wskazano wówczas, że „postanowienia powołanych umów międzynarodowych (…), dotyczą przede wszystkim trybu ewakuacji wymienionych w nich osób oraz zasad dokonywania opisu mienia pozostawionego przez te osoby, poza granicami Polski. Umowy te nie zaigrają bardziej szczegółowych zasad i trybu rekompensat za mienie nieruchome pozostawione poza tymi granicami.” II.6. Jaki los powszechnego prawa zwyczajowego? Art. 87 ust.1 – „Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczpospolitej Polskiej są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia.” Konstytucja „zgubiła” prawo zwyczajowe powszechne – nie wprowadza norm powszechnych w obręb ‘zamkniętego’ katalogu źródeł prawa powszechnie obowiązującego w Polsce. ??? Art. 9 – „Rzeczpospolita Polska przestrzega wiążącego ją prawa międzynarodowego.” Zatem… Art. 2 umowy, między Rzeczpospolitą Polską a Republiką Federalną Niemiec o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy z 17.06.1991r. stwierdza, że strony w kształtowaniu swych stosunków „(…) potwierdzają bezpośrednie obowiązywanie powszechnych norm prawa międzynarodowego w prawie krajowym (…)” II.7. Co z uchwałami organizacji międzynarodowych? Problem relatywnie (ciągle) nowy (zob. art. 38 § 1 statutu MTS); Dotyczy, w wymiarze globalnym, wąskiego kręgu uchwał – uchwał wiążących indywidualnych, podejmowanych przez ZO i RB ONZ, czy też uchwał wiążących ogólnych podejmowanych w obrębie kilku wyspecjalizowanych organizacjach ONZ; Praktyką wyjątkową – Wspólnota Europejska i proces integracji europejskiej. Nie dziwi zatem w konstytucji uczestnika procesu integracji, jakim jest RP – art. 91 ust. 3: „Jeżeli wynika to z ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską umowy konstytuującej organizację międzynarodową , prawo przez nią stanowione jest stosowane bezpośrednio, mając pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami.” Nie dziwi również ich autonomiczny w relacji wobec art. 87 status (Trybunał Konstytucyjny nie został wyposażony w kompetencję badania zgodności uchwał z konstytucją, ani też badania zgodności ustaw z uchwałami). Nie dziwi także brak jakiejkolwiek innej wzmianki w konstytucji nt. innych uchwał OM. Co jednak z nimi? O ile dla uchwał wiążących WE konstytucja w sposób oczywisty przewiduje ścieżkę poza-recepcyjną, inkorporację uchwał… O tyle uchwały inne muszą być poddane transpozycji. Jak wygląda transpozycja wiążących uchwał RB przyjmowanych na gruncie rozdz. VII ? W polskim porządku prawnym podstawą prawną dokonania transpozycji nakazów stosowania sankcji ekonomicznych i wynikających z tego finansowych następstw jest… Ustawa z dn. 11.12.1997 roku o administrowaniu obrotem z zagranicą towarami i usługami. Art. 6 ust. 1 tej ustawy stanowi m.in., że „Rada Ministrów (…) jeżeli wymaga tego interes narodowy, lub podstawowy interes gospodarczy kraju, może wprowadzić ograniczenia w obrocie towarowym z zagranicą (…) w wypadkach, gdy (…): 19) służą wypełnieniu zobowiązań wynikających z Karty Narodów Zjednoczonych dla utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa;” W przypadku takim RM może ustanowić, na czas określony, w drodze rozporządzenia, zakaz obrotu towarami z zagranicą; WYKŁAD 17 (28-02-2006) II. 8 Czy nadanie skuteczności zobowiązaniom międzynarodowym w obrębie krajowego porządku prawnego następuje wyłącznie w następstwie aplikowania recepcyjnego lub poza-recepcyjnego mechanizmu? Odpowiedz była negatywna. Uzupełnieniem mechanizmów formalnych jest „materialne wprowadzenie” prawa międzynarodowego w obręb krajowego porządku prawnego. Termin opisuje interpretacyjne dokonania świadomego treści art. 27 KW sędziego lub innego organu stosującego prawo, który dokonuje wykładni prawa krajowego w ‘duchu’ zaciągniętych przez państwo zobowiązań międzynarodowych. Ma ono miejsce – orzecznictwo tak TK, SN, NSA – sygnalizuje o takiej praktyce i... obowiązku pośredniego stosowania prawa: Przykładem orzeczenie TK z 1997 roku, w którym stwierdził iż prawo wspólnotowe w świetle postanowień Układu stowarzyszeniowego Polski ze Wspólnotami i państwami członkowskimi Wspólnot z 1991 roku, a ściślej art. 68 wymagającego od RP podjęcia „wszelkich starań w celu zapewnienia zgodności jej przyszłego ustawodawstwa z ustawodawstwem Wspólnoty” musi być uwzględniane w procesie stosowania prawa krajowego, jego wykładni. Trybunał stwierdził, że „(...) pochodną zobowiązania do zapewnienia zgodności ustawodawstwa (ciążącego przede wszystkim na parlamencie i rządzie) jest zobowiązanie do nadawania obowiązującemu ustawodawstwu takiego rozumienia, które służyć będzie możliwie najpełniejszemu zapewnieniu tej zgodności.” O ile TK wskazał na obowiązek pośredniego stosowania prawa wynikający z samej umowy, o tyle inne wypowiedzi konstatują (‘naturalny’) fakt czynienia tego. Np., postanowienie SN z 11 stycznia 1995 roku, które stwierdza, że „Od momentu wstąpienia Polski do Rady Europy orzecznictwo Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu może i powinno służyć również polskiemu orzecznictwu sądowemu jako istotne źródło interpretacji przepisów polskiego prawa wewnętrznego. Niezależnie od indywidualnych wypowiedzi sądów stwierdzić należy iż w RP z art. 9 konstytucji wywieźć należy dyrektywę dla organów państwa, aby tworzone akty prawa wewnętrznego były zgodne z wiążącym RP prawem międzynarodowym i aby przez odpowiednią wykładnię prawa wewnętrznego zapewnić w jak największym stopniu jego zgodność z treścią prawa międzynarodowego. Dobitne tego potwierdzenie znajdujemy w wyroku z 27.04.2005 TK, w którym stwierdził: „Art. 9 Konstytucji jest nie tylko doniosłą deklaracją wobec społeczności międzynarodowej, ale także zobowiązaniem organów państwa, w tym rządu, parlamentu i sądów, do przestrzegania prawa międzynarodowego wiążącego Rzeczpospolitą Polską. Realizacja tego obowiązku wymagać może – obok stosownych zmian w krajowym porządku prawnym – podejmowania przez organy władzy publicznej w ramach przypisanych im kompetencji, konkretnych zachowań.” Podmioty prawa międzynarodowego – uczestnicy międzynarodowego obrotu rządzonego prawem międzynarodowym. Państwa (193...), GO’s (6 415...), NGO’s (43 958..., 1204...,) Osoby fizyczne – jednostki; osoby prawne... _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Powstańcy, strona wojująca (XIX w., i I poł. XX w.); Narody i ich Komitety, Komitety Wyzwolenia Narodowego (XX w.) – np., Komitet Narodowy Polski... Powstańcy, strona wojująca... Ustanowienie tych podmiotów było pochodną praktyki częstych konfliktów wewnętrznych (Ameryka Łacińska, ...). Walczący (rząd legalny – opozycja) a państwa trzecie – relacje... Państwa trzecie chcąc „kontrolować” bieg zdarzeń uznawały siły opozycyjne za „stronę wojującą” lub „powstańców”. Praktykę tę usankcjonowało prawo zwyczajowe. Przyjęto, że akt uznania przekształca – w relacjach między uznającymi a stronami – konflikt wewnętrzny w międzynarodowy, a ten jest normowany prawem międzynarodowym (m.in., prawem konfliktów zbrojnych). Uznający przyjmował obowiązek bycia neutralnym wobec walczących. Aby uznania nie nadużywano walczący musieli spełniać wymagane prawem warunki. I tak, aby uznanie za „stronę wojującą” mogło mieć miejsce, siły opozycyjne musiały łącznie spełnić następujące warunki: - efektywnie kontrolować, przez ustanowiony rząd i struktury wojskowe mu podległe, część terytorium państwa; - poddać siły zbrojne jednolitemu i odpowiedzialnemu dowództwu; - oraz przestrzegać w toku działań reguł prawa wojennego; Najistotniejsze w tym akcie uznania, było z jednej strony ‘cywilizowanie’ konfliktu (prawo wojenne), z drugiej zaś przypisanie uznanym odpowiedzialności za wszelkie podejmowane działania niezgodne z prawem międzynarodowym, którą można było wyegzekwować po zdobyciu przez nie władzy. Komitety Wyzwolenia Narodowego... Komitet Narodowy Polski (utworzony w 1917 roku w Lozannie – Roman Dmowski) uznany za reprezentanta narodu polskiego przez Francję, UK, Włochy i US. Siedzibą KNP był Paryż. Akt uznania umożliwił korzystanie przez KNP z pewnych prerogatyw rządowych – pozostawania w stałym politycznym dialogu z rządami państw uznających, tworzenia i kierowania oddziałami wojska, sprawowania wobec członków armii polskiej zwierzchnictwa, a także używania flagi narodowej. Podobny status posiadał Czeski Komitet Narodowy (1915). Obok funkcji politycznej, praktyka tzw., uznania za naród, stabilizowała zasadę samostanowienia narodów. Tę naturalna obecność – obok państw – innych podmiotów w obrocie (ewoluujących ich skład i kompetencje), podkreśla wypowiedź MTS, zawarta w opinii doradczej w sprawie kompensacji szkód poniesionych w służbie ONZ (1949). „(...) podmioty prawa międzynarodowego nie są koniecznie identyczne co do swej istoty lub praw. Istota ich zależy od potrzeb społeczności międzynarodowej.” Niezależnie od proponowanych charakterystyk i klasyfikacji podmiotów prawa międzynarodowego... pierwotne, pochodne... pełne, ograniczone... Podmiotem prawa międzynarodowego jest bezpośredni adresat norm prawa międzynarodowego, a więc podmiot, który z norm prawa międzynarodowego bezpośrednio wywodzi o swoich uprawnieniach lub obowiązkach w międzynarodowym obrocie. PAŃSTWO – pierwsza z dramatis personae. Zajmiemy się kolejno: (I) definicją państwa w rozumieniu prawa międzynarodowego; (II) kompetencjami państwa; (III) powstaniem państwa i przekształceniom jakim w toku swej egzystencji podlega; I. „Państwo jest powszechnie definiowane jako wspólnota, która składa się z terytorium i ludności poddanej zorganizowanej władzy politycznej i charakteryzującej się suwerennością (Komisja Arbitrażowa ds. Jugosławii – opinia 1,29.11.1991) Elementy konstytuujące państwo: Ludność Państwo to zbiorowość ludzka; Państwo nie może istnieć bez ludności; Jej liczebność ? – Chiny 1 700 mln – Tuvalu 10 tys.; Przynależność osoby do ludności państwa określa jej obywatelstwo odzwierciedlające jej rzeczywistą więź z państwem (więź obywatelstwa); Terytorium Państwo nie może istnieć bez terytorium; Jego wielkość ? – Rosja, ponad 17 mln km2 – Monako, 1,5 km2 – terytorium jednolite lub rozczłonkowane (enklawa kalingradzka); Terytorium a ludność – ludność osadzona „na stałe” (co nie wyklucza migracji); Terytorium a władza – terytorium przestrzeń w jakiej ujawnia się władza; Władza Wszystkie jej filary – władza ustawodawcza, wykonawcza, sądowa; Władza efektywna – zabezpieczająca wewnętrzny ład, bezpieczeństwo i porządek – wiarygodna, samodzielna w swym działaniu – suwerenna. 22.07.2003 r. Premier Australii zwrócił się do najmniejszych państw Oceanii z sugestią potrzeby stworzenia „regionalnego” rządu i połączenia sił. Stwierdził, że „Najmniejsze państwa Oceanii są za małe, by mogły być zdolne do życia w normalnym znaczeniu tego słowa”. Owe najmniejsze państwa to (ludność w tys,): Wyspy Fidżi – 85, Wyspy Salomona – 450; Vanatau – 192; Samoa – 179; Tonga – 104; Wyspy Cooka – 19’ Tuvalu – 11; Mikronezja – 32; Kiribati – 29; Wyspy Marshalla – 51; Palau –12; Nauru – 12; Australia – 13 mln; Nowa Zelandia 3,83 mln. Suwerenność – znamię państwowości. Co znaczy być suwerennym? Znaczy... - być człowiekiem społeczności państw na zasadzie równości z innymi państwami (zasada równości – art. 2 $ 1 Karty NZ), z pełnym jej uszanowaniem wobec siebie i innych; - korzystać z praw suwerennego podmiotu – tzn., z prawa zasadniczych i praw nabytych; Prawa zasadnicze to: Prawo do istnienia – prawo to przekłada się na prawo do poszanowania integralności terytorialnej i niepodległości politycznej (polegającej na swobodnym wyborze i rozwoju systemu politycznego, społecznego, gospodarczego i kulturalnego); Prawo do czci (dobrego imienia, szacunku); Prawo do wykonywania zwierzchnictwa terytorialnego i zwierzchnictwa personalnego; Prawo do uczestnictwa w obrocie tj. prawo do określania i kształtowania wg własnego uznania stosunków z innymi państwami zgodnie z prawem międzynarodowym, czego szczególnym wyrazem jest: - prawo zaciągania zobowiązań międzynarodowych i towarzyszący mu obowiązek wykonywania ich w dobrej wierze (ius tractatuum); - prawo legacji (ius legationis) – prawo kształtowania stosunków przy pomocy wyspecjalizowanych służb – dyplomatycznej i konsularnej; - prawo uczestniczenia w OI; prawo do ochrony swej suwerenności, co przekłada się na: - prawo do respektowania zasady zakazującej ingerencji w sprawy należące do wyłącznej kompetencji państwa; - prawo do respektowania immunitetu państwa; - prawo do dochodzenia roszczeń i ponoszenia odpowiedzialności; - prawo do samoobrony; prawa nabyte to prawa nabyte w wyniku realizacji praw zasadniczych w następstwie wchodzenia w relacje z innymi państwami. II. Wskazany zbiór praw zasadniczych oznacza to, że ten kto się z nimi rodzi i zaczyna je uprawiać (pozyskując prawa nabyte), w istocie swej zaczyna realizować przyznane lub nadane państwu prawo międzynarodowe kompetencje (uprawnienia) Suwerenność przekłada się zatem „operacyjnie” na pewien zbiór kompetencji jakie wykonuje państwo. Te kompetencje państwo realizuje w obrębie swoich granic i w relacji wobec „świata zewnętrznego”. Analiza kompetencji państwa czyniona jest z tej przyczyny ratione loci, bowiem w zasadniczym swym wymiarze są one zakotwiczone (spełniają się) w określonej przestrzeni. Określonej przestrzeni... ? Chodzi o/// 1. terytorium państwa: - terytorium lądowe; - terytorium morskie (wody terytorialne: wody wewnętrzne i morze terytorialne) – problemy delimitacji 12Mn - terytorium powietrzne – problemy delimitacji – 30/120 km 2. Inne terytorium państwa przestrzenie, to przed wszystkim: tzw., przestrzenie międzynarodowe będące res communis: tj., morze pełne, dno mórz i oceanów, przestrzeń kosmiczną, Antarktykę; Wykonywanie kompetencji ma, gdy analizować dwa aspekty: - materialny – gdy kompetencje aktywności odnosimy do przedmiotowej palety życia społecznego organizowanego przez władze państwowe; tak określających tożsamość polityczną, ekonomiczną, kulturalną, społeczną państwa (wewnętrzny), jak i dziedzin życia społecznego będących przedmiotem „wspólnego” zainteresowania społeczności międzynarodowej (zewnętrzny); - formalny – gdy kompetencje aktywności odnosimy do zdolności stanowienia norm prawa koniecznych dla zorganizowania danej dziedziny życia społecznego, jak i zdolność zabezpieczania ich wykonania (egzekucja norm); ten typ aktywności opisuje termin: „jurysdykcja”, „wykonywanie jurysdykcji”; Wykonywanie kompetencji/wykonywanie jurysdykcji (!!!) Wg US Restatement - trzy aspekty jurysdykcji: -jurysdykcja normodawcza polegająca ,,na ustanowieniu reguł prawa normujących działania , stosunki lub status osób , materialne interesy osób , dokonywana poprzez ustawodawstwo , akty wykonawcze lub rozkazy , przepisy administracyjne lub postanowienia sądowe; - jurysdykcja sądownicza polegająca na ,, poddaniu osób lub rzeczy postępowaniu sądów lub trybunałów administracyjnych , postępowaniu cywilnym i karnym (...) " -jurysdykcja wykonawcza polegająca na ,, skłanianiu lub wymuszaniu zachowań zgodnych z prawem , jak i karaniu zachowań niezgodnych z prawem lub przepisami , zarówno przez sądy jak i poprzez podejmowanie wykonawczych , administracyjnych , policyjnych lub innych nei sądowych działań" Wykonywanie kompetencji / wykonywanie jurysdykcji !!! A. Kompetencje państwa wykonywane na własnym terytorium; to kompetencje zupełne i wyłączone. Orzeczenie arbitrażowe w sprawie wysp Las Palmas ( US v. Holandia 1928 ) ,,Suwerenność w relacjach między państwami oznacza niepodległość. Niepodległość ,odniesiona do części globu, oznacza prawo wykonywania na niej , z wyłączeniem jakiegokolwiek innego państwa , funkcji państwowych .'' A wiec kompetencje państwa realizowane są "w części globu" w sposób , samodzielny - zupełny i wyłączony Zupełność kompetencji obejmuje aspekt materialny - kompetencje organizowania ogółu dziedzin życia społecznego na terytorium państwa - ' normowanej biegu zdarzeń i statusu rzeczy ( lex locus rei sitae ). aspekt personalny - uprawnienia wobec ogółu obecnych na terytorium osób fizycznych jak i prawnych -obywateli i nie-obywateli - qui in teritorio meo est , etiam meus subditus est; Wyłączność kompetencji - oznacza ich wykonywanie wyłącznie przez własne organy - ustawodawcze , wykonawcze i sądowe ; Tak zupełność jak i wyłączność kompetencji mogą być ograniczone. Ograniczone jedynie przez prawo międzynarodowe . STMS w sprawie Lotus z 1927 roku stwierdził - ,,(....)czego można oczekiwać od państwa to to , aby nie przekroczyło granic, które wyznaczają jego suwerenności prawo międzynarodowe; później tej granicy tytułem dla sprawowanego przez państwo władztwa jest jego suwerenność". Gdy wskazać na inny orzeczniczy sygnał limitacji zupełności kompetencji : Orzeczenie arbitrażowe w sprawie jeziora Lanoux ( 1957) ,,Suwerenność terytorialna wykonana jest z przyjęciem domniemania , iż powinna ona ustąpić przed wszelkimi zobowiązaniami międzynarodowymi , niezależnie od ich źródeł , lecz ustępować jedynie przed nimi". Gdy wskazać orzeczniczy sygnał limitacji wyłączności kompetencji: Orzeczenie STMS w sprawie statku Lotus ( 1927) ,,Ograniczeniem podstawowych, które nakłada prawo międzynarodowe , jest to które wyklucza - poza przypadkami reguł prawa które to dopuszczają- wykonywanie przez państwo swego władztwa na terytorium innego państwa". Orzeczenie MTS w sprawie cieśniny Korfu ( 1949 ) ,,Poszanowanie suwerenności terytorialnej stanowi zasadniczą podstawę stosunków międzynarodowych pomiędzy niepodległymi państwami ". Z faktu zupełności i wyłączności kompetencji wynikają , co do zasady , istotne konsekwencje ,te mianowicie ,że : - skuteczność aktów prawnych państwa dotyczy wyłącznie jego terytorium i nie wywołuje skutków poza jego terytorium ; - każde państwo musi szanować wykonywanie na terytorium państwa przez nie ich kompetencji i nie podejmować w ich przestrzeni nie autoryzowanych prawem międzynarodowym działań. Sprawa Jolly ( 1933) , sprawa Eichmann'a ( 1960 ),sprawa Rainbow Warrior ( 1986 ) Sprawa Eichmann'a; Eichmann (zbrodniarz wojenny) ukrywający się od 1945 roku w Argentynie, został uprowadzony przez izraelskie siły specjalne do Izraela, gdzie był sądzony. Argentyna protestowała przeciwko naruszeniu jej suwerenności. W następstwie debat w RB ONZ Argentyna otrzymała notę izraelską uznającą ,iż popełniony akt był naruszeniem jej suwerenności .To uznanie bezprawności aktu i przeproszenie za jego dokonanie satysfakcjonowało Argentynę. Nie domagała się zwrotu osoby. Eichmann został osądzony i wykonano wyrok śmierci. Sprawa Rainbow Warrior (Francja v. Nowa Zelandia , 1990) Statek ekologów Rainbow Warrior został zatopiony w Auckland (NZ) przez siły specjalne francuskie, działające z umocowania władzy wykonawczej (rządu).Rozstrzygana w postępowaniu arbitrażowym sprawa wymagała ( wyrok ) przedłużenia przez rząd francuski, władzom NZ noty wyrażającej bezwarunkowe przeproszenie , za naruszenie prawa międzynarodowego ,a więc wymienionej zasady i 7 mln$ odszkodowania. Zajmując się przypadkami płynących z prawa międzynarodowego ograniczeń zupełności i wyłączności kompetencji należy odnotować , że : - część tych ograniczeń jest prostą konsekwencją bycia państwem; - część zaś jest następstwem indywidualnych decyzji państwa o ich przyjęciu. Jeśli mieć na uwadze ten pierwszy (obiektywny) rodzaj ograniczeń, głownie zupełności kompetencji , to ich ratio wynika z obowiązku państwa zapewnienia wszystkim pozostającym z nim w relacji tj. państwom trzecim, jednostkom, społeczności międzynarodowej - pewnego minimum gwarancji wynikających z faktu pozostawania z nimi w tej właśnie relacji. Przykłady: - państwo nie powinno tolerować na swoim terytorium praktyki podejmowania aktów niosących za sobą zagrożenie dla integralności terytorialnej państwa trzeciego ( relacje hiszpańsko - francuskie - problem Basków ; logistycznego zabezpieczenia działań ETA z terytorium Francji ; ) - państwo powinno czuwać nad stosowaniem standardów ' dobrego sąsiedztwa ' - tj. nie może tolerować na swoim terytorium praktyki podejmowania aktów , które mogą stanowić zagrożenie dla chronionych prawem interesów ' sąsiada ' ( Trail Smelter 1941 ) ; chodzi nie tylko o obowiązek użytkowania swego terytorium w sposób który nie przysparza szkód sąsiadom , lecz także obowiązek natychmiastowego informowania o trans - granicznych zagrożeniach. -państwo powinno-wobec przebywających w jego przestrzeni cudzoziemców i ich mienia-stosować 'minimalne' standardy traktowania tj. bezpieczeństwa, ochrony, równego, nie dyskryminacyjnego traktowania także standardy inne... -państwo powinno-gdy mieć na uwadze swe relacje wobec społeczności międzynarodowej - czynić wolnym dostęp do rzek międzynarodowych ,'kanałów i cieśnin morskich , zabezpieczać 'prawo nieszkodliwego przepływu' na swoim morzu terytorialnym flotom handlowym, czy też 'prawo przejścia szlakiem archipelagowym'; Standardy traktowania cudzoziemców.. Standardy traktowania cudzoziemców wynikają z powszechnych reguł prawa zwyczajowego, jak reguł umownych np. konwencja europejska o prawach i wolnościach podstawowych (1950)... Istnienie zwyczajowych standardów w ogóle standardów bezpieczeństwa i ochrony w szczególności ,"ujawniła" sprawa linczu Włochów w Nowym Orleanie (1891), Spór Włochów v. US; zarzut naruszenia reguły prawa międzynarodowego wymagającego od państwa goszczącego adekwatnej ochrony cudzoziemców; Decyzja 'ławy przysięgłych' w Nowym Orleanie (1891) / Deklaracja Prezydenta US Harrisona (1891); WYKŁAD 18 (14-03-2006) Zajmując się przypadkami płynących z prawa międzynarodowego ograniczeń zupełności i wyłączności kompetencji należy odnotować, że - część tych ograniczeń jest konsekwencją bycia państwem; - część zaś następstwem indywidualnych decyzji państwa o ich przyjęciu; Jeśli mieć na uwadze ten pierwszy (‘obiektywny’) rodzaj ograniczeń głównie zupełności kompetencji, to ich ratio wynika z obowiązku państwa zapewnienia wszystkim pozostającym z nim w relacji tj. państwom trzecim, jednostkom, społeczności międzynarodowej – pewnego minimum gwarancji wynikających z faktu pozostawania z nimi w tej właśnie relacji. - państwo powinno – wobec przebywających w jego przestrzeni cudzoziemców i ich mienia – stosować ‘minimalne’ standardy traktowania tj. bezpieczeństwa, ochrony, równego, nie dyskryminacyjnego traktowania, a także inne... - państwo powinno – gdy mieć na uwadze swe relacje wobec społeczności międzynarodowej - czynić wolnym dostęp do ‘rzek międzynarodowych’, ‘kanałów i cieśnin morskich’, zabezpieczać ‘prawo nieszkodliwego przepływu’, na swoim morzu terytorialnym flotom handlowym, czy też ‘prawo przejścia szlakiem archipelagowym’; Wody archipelagowe – państwa archipelagowe Indonezja, Filipiny... Konwencja o prawie morza (1982) – Część IV Państwa archipelagowe: Art. 46, informuje, że: a. „państwo archipelagowe” oznacza państwo składające się w całości z jednego lub wielu archipelagów i może obejmować wyspy; b. „archipelag” oznacza grupę wysp, razem z częściami wysp, łączące je wody i inne naturalne punkty, które są tak ściśle z sobą związane, że takie wyspy, wody i inne naturalne punkty tworzą nierozłączną geograficzną, gospodarczą i polityczną całość, bądź które za taką były historycznie uważane. Filipiny – 100 wysp, w tym 4 500 skał i raf, rozciągłość południkowa ok. ??? głowa Daranowskiego równoleżnikowa ok. 1050 km... Przestrzeń wód archipelagowych trzeba precyzyjnie wyznaczyć... Art. 47. 1 „Państwo archipelagowe może wyznaczyć proste archipelagowe linie podstawowe łączące najbardziej wysunięte w morze punkty zewnętrze wysp i okalających raf archipelagu z zastrzeżeniem, że w obrębie takich linii podstawowych znajdują się główne wyspy a obszar, w którym proporcja obszaru wodnego do obszaru lądowego łącznie z atolami wynosi od 1 : 1 do 9 : 1 (....)” Jaką częścią wód terytorialnych państwa są wody archipelagowe? Art. 48 „Szerokość morza terytorialnego, strefy przyległej, wyłącznej strefy ekonomicznej i szelfu kontynentalnego powinna być mierzona od archipelagowych linii podstawowych...” Gdy pytamy o uprawnienia państwa archipelagowego i czynione przezeń koncesje na rzecz społeczności międzynarodowej, zaglądamy do... Art.. 49 1. Suwerenność państwa archipelagowego rozciąga się na wody położone w obrębie linii podstawowych (...) zwanych wodami archipelagowymi, niezależnie od ich głębokości lub odległości. 2. Suwerenność ta obejmuje przestrzeń powietrzną ponad wodami archipelagowymi, dno i jego podziemie oraz znajdujące się tam zasoby. 3. Suwerenność wykonywana jest zgodnie z niniejszą Częścią. 4. Prawo przejścia archipelagowym szlakiem morskim ... nie narusza wykonywania przez państwo archipelagowe suwerenności nad takimi wodami (...) Przejście archipelagowe szlakiem morskim – przykłady ograniczenia zupełności kompetencji – warunki określa art. 53 m.in., a więc... - nie może być zawieszone; - obejmuje przelot samolotów i przepływ łodzi podwodnych w zanurzeniu; - państwo archipelagowe wyznacza trasy przejścia; - wyznaczone trasy muszą wszakże ‘ obejmować wszelkie zwyczajne trasy przejścia dla żeglugi międzynarodowej i przelotu przez archipelag; - powinny być podane do wiadomości Międzynarodowej Organizacji Morskiej; Jeśli mieć na uwadze ograniczenia zupełności i wyłączności będące następstwem indywidualnych decyzji państwa o ich przyjęciu to: Ograniczenia zupełności kompetencji gdy mieć na uwadze aspekt materialny to ograniczenia płynące np.: - z przyjęcia obowiązku powstrzymania się od podejmowania pewnych rodzajów postępowania; np. RFN na podstawie traktatu („2+4” – 12.09.1990) zobowiązała się do nieposiadania broni atomowej, chemicznej i biologicznej; - z obowiązku unormowania pewnych dziedzin stosunków dotąd nie normowanych lub normowanych odmiennie; np. art.. 68 Układu Europejskiego z 1991 ustanawiającego relacje stowarzyszenia RP z Wspólnotami Europejskimi i ich państwami członkowskimi – „Strony uznają, że istotnym warunkiem wstępnym integracji gospodarczej Polski ze Wspólnotą jest zbliżenie istniejącego i przyszłego ustawodawstwa Polski do ustawodawstwa istniejącego we Wspólnocie. Polska podejmie wszelki starania w celu zapewnienia zgodności jej przyszłego ustawodawstwa z ustawodawstwem Wspólnoty.” Ograniczenia zupełności kompetencji gdy mieć na uwadze aspekt personalny to ograniczenia płynące: Np. z uprzywilejowanego statusu personelu służby zagranicznej obcego państwa (przywileje i immunitety służby dyplomatycznej i konsularnej); Z konwencyjnych obowiązków uszanowania reguł dotyczących uchodźców i apatrydów (bezpaństwowców); Najbardziej znanymi w przeszłości przykładami ‘personalnych’ ograniczeń zupełności kompetencji były tzw., umowy kapitulacyjne zawierane przez państwa europejskie z Chinami, Egiptem, Tunezją, Turcją... Wśród nich odnajdujemy m.in., traktaty polsko – tureckie (1621, 1672, 1679, 1699); Kapitulacja między Wysoką Portą a Francją (28.05.1740 r.) – tzw. Siódma Kapitulacja przewidywała m.in., w... Art. 15 „Gdyby zdarzyło się jakie zabójstwo lub inne zajście miedzy Francuzami, ich ambasadorowie i ich konsulowie stanowić będą według swych praw i zwyczajów, i żaden z naszych urzędników nie może ich niepokoić z tego powodu.” I Art. 16 „Gdyby ktoś wytoczył proces konsulom, ustanowionym do spraw ich kupców, konsulowie ci nie będą mogli być więzieni, ani ich domy opieczętowane, a sprawa będzie przedstawiona naszej Porcie Szczęśliwości, gdyby zaś okazano rozkazy dawniejsze lub późniejsze przeciwne niniejszym artykułom, będą one nieważne i postąpi się zgodnie z cesarskimi kapitulacjami”. Ograniczenia wyłączności kompetencji – to przypadki dopuszczenia wykonywania kompetencji przez inne państwa na swoim terytorium – przypadki rzadkie, ale możliwe. Np. bazy wojskowe: Praktyka współczesna – bazy USA na Okinawie, w RFN, we Włoszech (w Aviano) Federacji Rosyjskiej na Krymie; Apogeum praktyki ustanawiania baz to koniec lat 40 i połowy lat 50 XX wieku. USA dysponowały w tamtej dobie prawie 500 bazami rozlokowanymi w Europie, na Atlantyku, Pacyfiku i Oceanie Indyjskim; ZSRR niewiele mniej; Bazy wojskowe: - w wyniku zawarcia dwustronnych umów; - w zamian za określone opłaty / inne korzyści / sojusze wojskowe; - bezterminowo lub na czas określony (10-99); - stosownie do treści porozumień strona uzyskuje prawo użytkowania, kontrolowania i nadzorowania pewnego obszaru; - wykonuje w nim kompetencje wojskowe; - kompetencje te obejmują m.in.: a. uprawnieni do budowania i instalowania urządzeń wojskowych; b. uprawnienie sprowadzania i gromadzenia zapasów amunicji i wojskowego wyposażenia; c. uprawnienie utrzymywania w bazach personelu wojskowego i cywilnego; d. uprawnienie wykonywania w obrębie bazy kompetencji (jurysdykcji0 administracyjnej, sądowej i policyjnej koniecznej dla jej utrzymania i obrony; Przykłady ograniczeń zupełności i wyłączności kompetencji RP, wynikających z przystąpienia do NATO – Traktat (Pakt) powołujący Organizację (1949); RP członkiem NATO od 12.03.1999; Ograniczenia kompetencji będą następstwem wykonywania umów „wykonawczych” do Paktu tj.: - porozumienia o statusie Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego, przedstawicieli narodowych oraz personelu międzynarodowego (1951) – (Dz. U. 2000, nr 64, poz. 736); - porozumienia w sprawie statusu sił zbrojnych – (1951) (Dz. U., z 2000, nr 21, poz. 257) – normujące administracyjne i prawne warunki przebywania sił zbrojnych państw członkowskich na terytoriach innych państw członkowskich w związku z wykonywaniem uzgodnionych przez strony zadań; - protokołu w sprawie statusu międzynarodowych kwater głównych ustanowionych na podstawie Traktatu Północnoatlantyckiego – 28.08.1952 (Dz. U. z 2000, nr 64, poz. 746); W kontekście powyższych porozumień, warto wskazać na uzasadnienie decyzji wycofania Francji ze struktur wojskowych Paktu uczynioną w 1966 roku przez Prezydenta RF Charles’a de Gaulle`a. Następstwem tej decyzji było wycofanie z terytorium Francji oddziałów sojuszników. Jedną z racji jej podjęcia była „(...) troska Francji o odzyskanie na swym terytorium pełnego wykonywania suwerenności naruszonego póki co przez stałą obecność sojuszniczych podmiotów wojskowych...”. Inne przykłady ograniczenia wyłączności kompetencji: Praktyka wysyłania sił pokojowych ONZ warunkuje zawarcie umów dwustronnych między ONZ a państwami w przestrzeni których operacja jest prowadzona; Uchwały RB ONZ (rozdz. VII) od 1999 r. Narody Zjednoczone administrują w Kosowie; Stosowne porozumienia bilateralne powodujące, iż służby celne francuskie wykonują służbę w... Genewie, zaś służby imigracyjne i celne (?) US wykonują służbę w... Amsterdamie; Zadania postawione przed UN Interim Administrative Mission in Kosovo (UNMIK) (rez. RB 1244(1999) były (i są) następujące: - promować powstawanie struktur samorządowych (provisional institutions of self-government (PiSG); - wykonywać podstawowe zadania administracyjne; - wspierać odbudowę infrastruktur prowincji, jak i nieść i organizować pomoc humanitarną; - utrzymywać ład i porządek; - zabezpieczać powrót uchodźców i IDP`s; - przenosić na PiSG kompetencje UNMIK; - działać na rzecz określenia przyszłego statusu Kosowa; - czuwać nad przeniesieniem uprawnień PiSG na instytucje powstałe w wyniku ostatecznych politycznych ustaleń w przedmiocie przyszłego statusu Kosowa; B. Kompetencje państwa wykonywane poza własnym terytorium. Kompetencje te państwo wykonuje na podstawie innych, niż suwerenność tytułów. Są dwa ich źródła: Pierwszym źródłem kompetencji są postanowienia prawa (umów najczęściej), które: - bądź generalnie uprawniają – wszystkie – państwa do ich wykonywania; - bądź uprawniają państwo do ich wykonywania indywidualnie, „imiennie”, Drugim źródłem kompetencji są –szczególne więzi łączące państwo z osobami(fizycznymi, jak i prawnymi) przebywającymi (działającymi) poza narodowym terytorium-więzy obywatelstwa; ich istnienie skutkuje przejęciem norm-zwyczajowych i umownych-uprawniających państwo do wykonywania kompetencji/jurysdykcji wobec własnych obywateli poddanych zwierzchnictwu innego państwa. Mając na uwadze te źródła-kompetencje państwa wykonywane poza własnym terytorium dzielimy zasadniczo na kompetencje: 1.Kompetencje terytorialne wykonywane w przestrzeni politycznie, państwowo zorganizowanej tj. części przestrzeni innego państwa lub w przestrzeni, która wolą społeczności międzynarodowej ma być państwowo zorganizowaną. Te kompetencje wykonuje państwo: bądź samodzielnie; bądź pod kontrolą międzynarodową; 2. Kompetencje terytorialne szczegółowe(funkcjonalne) realizowane samodzielnie, w tzw. przestrzeniach międzynarodowych tj. przestrzeniach nie poddanych niczyjemu zwierzchnictwu. 3. Wreszcie kompetencje personalne; polegające na wykonywaniu przez państwo kompetencji/jurysdykcji wobec własnych obywateli przebywających poza narodowym terytorium. Przykłady(1): kompetencji terytorialnych, przyznanych indywidualnie, wykonywanych samodzielnie: Następstwo umowy cesji terytorium, której nie towarzyszy przekazanie suwerenności państwowej (dzierżawa terytorium): Cesja na rzecz UK enklawy Hong-Kongu na okres 99 lat(traktatem pekińskim z 1898 roku), zwrot enklawy w 1997; umowy o bezterminowym dysponowaniu przestrzeniami „baz wojennych”, umowy między Kubą a USA-1903 i 1934-oddające US „w wieczystą dzierżawę” bazę w Guantanamo; Okupacja terytorium okupacja wojskowa: kompetencja terytorialna, przyznana generalnie, wykonywana samodzielnie jest: efektem, następstwem prowadzonych działań wojennych; stanu przedłużającej się obecności zbrojnej na części lub całości terytorium państwa obcego stanowi ratio okupacyjnego reżimu; kompetencje okupant wykonuje wyłącznie, nie dzieli jej z nikim; fakt wykonywania tej władzy nie oznacza przeniesienia suwerenności nad tym terytorium na okupanta; umocowanie do działania i zakres kompetencji określają = reguły IV konwencji haskiej z 1907 roku o prawach i zwyczajach wojny lądowej i reguły dołączonym do niej Regulaminu haskiego oraz konwencje genewskie(III i IV) z 1949 roku; Resolution 1483 (2003) – 22 May 2003; The Security Council (...) Nothing the letter of 8 May 2003 from the Permanent Representatives of the United States of America and the United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland to the President of the Security Council (S/2003/538) and recognizing the specific authorities, responsibilities, and obligations under applicable international law of these states as occupying powers under unified command (...) Okupacja pokojowa-następstwo indywidualnego umocowania w prawie przewidzianego traktatem(traktatem pokoju) –reżim prowadzenia okupacji określa traktat – np. traktat poczdamski z 2. 08. 1945 roku w kwestii okupacji przez Mocarstwa zwycięskie terytorium pokonanych Niemiec. Przykład kompetencji terytorialnych przyznanych indywidualnie wykonywanych pod kontrolą międzynarodową: terytoria mandatowe –system mandatowy; terytoria powiernicze –system powiernictwa; Terytoria mandatowe – system mandatowy; Po zakończeniu pierwszej wojny światowej pytanie o los społeczności dwóch kategorii terytoriów.... koloni niemieckich oraz terytoriów pojawiających się w następstwie rozpadu Imperium Otomańskiego; W sumie około 3 mln km 2-leżące w newralgicznych miejscach globu (Bliski Wschód). Kompromisowe rozwiązanie... Wg art. 22 traktatu wersalskiego (część paktu LN) –w/w terytoria „ (...) zamieszkane przez ludy, jeszcze niezdolne do samodzielnego rządzenia w szczególnie trudnych warunkach nowożytnego świata.” Są przedmiotem uwagi i troski organizujących nowy porządek. Traktat stwierdzał, że „dobrobyt i rozwój tych ludów stanowi święte posłannictwo cywilizacji i dlatego należy włączyć do niniejszego Paktu rękojmię spełnienia tego posłannictwa”. Spełnienie świętego posłannictwa cywilizacji polegać miało „powierzeniu opieki nad tymi ludami narodom rozwiniętym, które ze względu na swe zasoby ,doświadczenie i położenie geograficzne mogą najskuteczniej wziąć na siebie taka odpowiedzialność i zechcą ją przyjąć”. Narody (państwa) te miały wykonywać opiekę w charakterze Mandatariuszy Ligi, w imieniu Ligi. Były nimi: UK, Francja, Belgia, Australia, NZ, Unia Południowej Afryki i Japonia. Mandaty zostały zróżnicowane: -mandaty typu „A” – którym Pakt gwarantował perspektywę niepodległości- Bliski Wschód- Syria i Liban-Francja; Irak ,Palestyna, Transjordania- UK -mandaty typu „B”- kolonie niemieckie w Afryce (Togo, Kamerun, Tanganika, Ruanda-Urundi; -mandat typu „C” – Afryka Pd-Zach i wyspy na Pacyfiku (Samoa, Nauru, Nowa Gwinea, Karoliny, Mariany, Marshalla) Mandatariusz realizowali kompetencje terytorialną w przestrzeni terytorium mandatowego na podst. dwustronnej umowy między Mandatariuszem a LN. Kompetencje mandatariusza realizowali pod międzynarodową kontrolą, kontrola LN- bowiem przedkładano Radzie Ligi coroczne sprawozdania o realizowanej misji na powierzonych terytoriach. Na niepodległość wybił się- Irak z 1930 roku; Syria, Liban, Transjordania stały się niepodległe w 1946 roku; mandat brytyjski w Palestynie zakończył się w1948... Terytoria powiernicze – system powiernictwa Po zakończeniu II wojny światowej aktualnym pytanie o dalszy los terytoriów mandatowych (B i C)? Opiekę nad nimi ustanawia karta NZ – rozdz. XII ”Międzynarodowy System Powiernictwa” – jak scharakteryzować ów system opieki? - przyjęty przez Kartę mechanizm wzorował się na rozwiązaniach mandatowych; - - daleko dokładniej precyzował cele systemu, reguły przydzielenia kompetencji mocarstwom powierniczym, procedury kontroli ich wykonywania; to nie jeden artykuł jakim był (choć rozbudowany) art.22 Paktu LN, lecz cały rozdział statutu ONZ (z 11 artykułami); - ludność byłych obszarów mandatowych teraz obszarów powierniczych- otrzymała identyczne gwarancje, wybicia się na niepodległość „z uwzględnieniem specyficznych warunków każdego obszaru i jego ludów, ich swobodnie wyrażonych życzeń oraz stosownie do poszczególnych układów powierniczych” - czuwało nad procesem prowadzącym do niepodległości Mocarstwo powiernicze; jego uprawnienia, kompetencje terytorialną określała Karta NZ i szczegółowa umowa – tzn. układ powierniczy podpisywany przezeń z ONZ; -proces opieki został poddany ściślej kontroli Narodów Zjednoczonych; bezpośrednio kompetencje kontrolne realizowała Rada Powiernicza (jeden z głównych organów ONZ), złożoną w części z państw administrujących obszarami powierniczymi, w części zaś z pozostałych państw członków ONZ – organ ten analizował składane mu okresowo sprawozdania; nad działaniami Rady kontrole pośrednio Zgromadzenie ogólne NZ lub Rada Bezpieczeństwa w odniesieniu do tzw. obszarów strategicznych tj. wysp na Pacyfiku, nad którymi powiernictwo sprawowały w miejsce pokonanej Japonii, Stany Zjednoczone. - wszystkie terytoria powiernicze wybiły się na niepodległość. 2. kompetencje szczegółowe (funkcjonalne) wykonywane poza własnym terytorium w przestrzeniach nie podlegającym władzy państwowej, w przestrzeniach, które zostały uznane przez społeczność międzynarodową za wspólne, służące interesowi wszystkich ich członków. Przestrzenie będące res communis, są nimi: - morze pełne - dno mórz i oceanów - Antarktyka - przestrzeń kosmiczna Przestrzeń kosmiczna To przestrzeń powyżej poziomu oddalonego o 40/120 km od powierzchni ad infinitum. Początek problemu-4 października 1957 roku, pierwszy obiekt w przestrzeni - sputnik ZSRR. Od tego czasu (49 lat) aktywności realizowane w tej przestrzeni są bardzo różne: satelity – o różnym przeznaczeniu- po około 4000 satelitów mają US i Rosja, ale i inni również...ChRL, Brazylia, Europa; spotkania statków kosmicznych; długotrwałe loty załogowe; tzw. „spacery” załóg w przestrzeni; eksploracja księżyca i planowana eksploracja innych planet; wysyłanie sond w przestrzeń poza-słoneczną; Poza działalnością badawczą, cele wojskowe i cywilne. kontrola przestrzeni ; poszukiwania zasobów naturalnych ( ląd, akweny morskie); przekaz sygnału radiowego i tv; przekaz sygnał telefonicznego; GPS -Global Positioning system; Obserwacje meteorologiczne; Obserwacje astronomiczne; Systemy wojskowe; Proces tworzenia prawa przestrzeni kosmicznej determinowały u źródeł- lata 60’- określały trzy okoliczności -domena ‘dziewicza’- żadnej inspiracji z przeszłości; -przedmiot wspólnego zainteresowania- jest... „nad wszystkimi”; -dominanta dwóch mocarstw; Proces tworzenia prawa kosmicznego to, u zarania, następujący schemat procedowania: - dogadywanie się „dwóch” ( US i ZSRR ) - wywodzenie z ustaleń „dwóch” reguł podstawowych przyjmowanych następnie przez Zgromadzenie Ogólne ONZ ( rezolucje ) - przenoszenie reguł rezolucji do uniwersalnych traktatów. Pierwsza rezolucja ZO ONZ wnosząca o demilitaryzację przestrzeni kosmicznej przyjęta została 11 listopada.1957r. ZO ONZ w 1958r. powołało do życia organ pomocniczy – tj. Komitet pokojowego wykorzystania przestrzeni poza-powietrznej. Wysłanie Jurija Gagarina ( w 1961r.) przyspieszyło proces normotwórczy. W 1963r. – ZO ONZ przyjęło Deklarację zasad normujących działania państw w zakresie eksploracji i wykorzystania przestrzeni poza powietrznej. W 1967r. (27.01) – przedłożony został po podpisaniu traktat dotyczący zasad normujących działania państw w zakresie badania i wykorzystywania przestrzeni kosmicznej, łącznie z księżycem i innymi ciałami niebieskimi – przyjęty w ZO w 1966r. a dalej: W 22.04.1968r. – konwencja o ratowaniu kosmonautów ich sprowadzaniu o zwrocie obiektów wyrzucanych w kosmos; W 29.11.1971r. – konwencja o odpowiedzialności międzynarodowej za szkody wyrządzone przez obiekty wyrzucane w kosmos. W 14.01.1975r. – konwencja o rejestracji obiektów wyrzucanych w przestrzeń poza powietrzną. W 18.12.1979r. – porozumienie normujące działania państw na księżycu i innych ciałach niebieskich. Przestrzeń poza powietrzna – kosmos – przestrzeń kosmiczna. 1967r. – przestrzeń kosmiczna = przestrzeń między ciałami niebieskimi + ‘ciała’ niebieskie ( w tym Księżyc ) znajdujące się we Wszechświecie. ‘Ciała niebieskie’ = obiekty naturalne i stałe, znajdujące się w przestrzeni poza powietrznej, takie jak planety i ich satelity, asteroidy, komety, meteoryty i gwiazdy. Status prawny przestrzeni kosmicznej Art. II traktatu z 1967r. „Przestrzeń kosmiczna, łącznie z księżycem i innymi ciałami niebieskimi, nie podlega zawłaszczeniu przez państwo drogą roszczeń do suwerenności, użytkowania lub okupacji ani w jakikolwiek inny sposób”. Próba zawłaszczenia – orbita geostacjonarna – prawo zwyczajowe ( persistent objector ). Wydana została 3 grudnia 1976r. wspólna deklaracja, którą podpisały: Brazylia, Kolumbia, Kongo, Ekwador, Indonezja, Kenia, Uganda i Zair – oznajmiająca objęcie orbity w suwerenne władanie bez skutku. Znamiona dopuszczalnej prawem działalności państw w przestrzeni kosmicznej ( traktat – 1967r. ) – zakres wykonywanych kompetencji funkcjonalnych... Działalność jest dopuszczalna jeśli jest: - pokojowa - i prowadzona „w interesie całej ludzkości” Co znaczy „działalność pokojowa”? Art. III „Państwa powinny działać w zakresie badania i wykorzystywania przestrzeni kosmicznej, łącznie z księżycem i innymi ciałami niebieskimi, zgodnie z prawem międzynarodowym, włącznie z Kartą Narodów Zjednoczonych w interesie utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa oraz popierania międzynarodowej współpracy i porozumienia”. Klauzula konkretyzująca obowiązek pokojowej działalności. Art. IV „ Państwa – Strony Traktatu zobowiązują się nie umieszczać na orbicie okołoziemskiej żadnych obiektów zawierających broń jądrową lub jakiegokolwiek rodzaju broni masowej zagłady (...) „ Obowiązek demilitaryzacji przestrzeni kosmicznej jest zatem częściowy. Umieszczanie broni konwencjonalnej ( klasycznej ) nie jest zakazane. Nie jest również zakazane podejmowanie aktywności wojskowego rozpoznania ( czyli umieszczanie wojskowych satelitów ). Całkowita demilitaryzacja dotyczy natomiast Księżyca i innych ciał niebieskich. Art. IV „(...) Zakładanie baz wojskowych, urządzeń i fortyfikacji, przeprowadzanie prób wszelkiego typu broni oraz przeprowadzanie manewrów wojskowych na ciałach niebieskich jest zakazane (...)”. Co znaczy zwrot „ w interesie całej ludzkości”? Art. I „ Badanie i wykorzystywanie przestrzeni kosmicznej, łącznie z księżycem i innymi ciałami niebieskimi, powinno mieć na celu dobro i interesy wszystkich krajów, niezależnie od stopnia ich rozwoju gospodarczego lub naukowego, i powinno być czynione w interesie całej ludzkości (...)”. Zwrot zawiera zaledwie zapowiedź przyszłego katalogu uprawnień i obowiązków – indywidualnych lub konkretnych – dla „aktywnych” w przestrzeni i nie uczestniczących w jej penetracji. Daje pewne wyobrażenie o ich materii praktyka uruchamiania pewnych mechanizmów instytucjonalnej współpracy w przestrzeni kosmicznej. Przykłady współpracy powszechnej: porozumienie z 3.09.1976r. przyjęte w ramach Międzynarodowej Organizacji Morskiej ( MOM ) – tworzącej system sieci satelitarnej pomagającej w nawigacji morskiej. porozumienie z 1.07.1988r. w ramach MOM – tworzące globalny system satelitarny dla poszukiwań i ratownictwa na morzu. Dalszy rozwój prawa kosmicznego... W 1979r. – porozumienie normujące działania państw na Księżycu i innych ciałach niebieskich – zmienia ( pogłębia ) reżim prawny Księżyca i innych ciał niebieskich. Porozumienie „terytorialnie” obejmuje tylko ‘ciała’ przynależne do Układu Słonecznego. Tę zmianę reżimu podkreślają szczególnie dwie reguły: pierwsza- nakaz pokojowego wykorzystania Księżyca i innych ciał niebieskich jest utrzymany – wymóg całkowitej demilitaryzacji tych ciał bardziej rygorystycznie normowany. M.in. prawo wizytowania przez inne państwa stacji, instalacji, pojazdów znajdujących się na powierzchni Księżyca i innych ciał niebieskich, pod warunkiem wcześniejszego notyfikowania i konsultowania tego zamiaru. (!) druga – która traktuje eksplorację i wykorzystanie Księżyca i innych ciał niebieskich nie tylko jako działania podejmowane „w interesie całej ludzkości” , ale w zakresie w jakim dotyczą one eksploracji zasobów naturalnych ciał niebieskich – jako pozyskiwanie zasobów stanowiących „wspólne dziedzictwo ludzkości” (!). 2.1. Wśród kompetencji szczegółowych ( funkcjonalnych ) wykorzystywanym poza własnym terytorium w przestrzeniach międzynarodowych, niezawłaszczalnych odnajdujemy przypadki szczególne. Obejmują aktywności wykonywane w przestrzeniach morskich ( poza terytorium morskim państwa ) przez państwa nadbrzeżne. Państwa te z tytułu swego położenia w części tych przestrzeni, realizują wyłącznie pewne szczegółowe kompetencje. Chodzi o kompetencje realizowane: - w morskim pasie przyległym - na szelfie kontynentalnym - w wyłącznej strefie ekonomicznej Strefa przyległa – geneza – Hovering Iaws ( XVIII, UK ); polityka prohibicji ( US 1919/ 1933 – liquor treaties ); Konwencja o prawie morza ( 1982r.); Część II Morze terytorialne i strefa przyległa. Rozdział IV, Strefa przyległa. Art. 33.1. w strefie przyległej do swego morza terytorialnego, zwanej strefą przyległą, państwo nadbrzeżne może sprawować kontrolę konieczną dla: a) zapobiegania naruszeniu jego przepisów celnych, skarbowych, imigracyjnych lub sanitarnych w obrębie swego terytorium lub morza terytorialnego b) karania naruszeń powyższych przepisów popełnionych w obrębie swego terytorium lub morza terytorialnego 2. strefa przyległa nie może rozciągać się poza 24 mile od linii podstawowych, od których mierzona jest szerokość morza terytorialnego. WYKŁAD 19 (21-03-2006) 3. Kompetencja personalna Polega na wykonywaniu przez państwo kompetencji/jurysdykcji wobec własnych obywateli (a także osób stale zamieszkujących, przebywających na jego terytorium) gdy znajdują się na terytorium innego państwa (a także w tzw. Przestrzeniach międzynarodowych). Państwo samo określa kto jest jego obywatelem. To powszechnie uznana reguła prawa. Osoby fizyczne, osoby prawne… „Należy do państw suwerennych normowanie poprzez ich ustawodawstwo sposobu nabycia obywatelstwa, jak również uzyskiwanie go w drodze naturalizacji czynionej przez jego organy, zgodnie z tym ustawodawstwem”- MTS sprawa Nottebohm’a(1955) 3.1. Obywatelstwo osób fizycznych Prawo międzynarodowe wymaga aby więzy obywatelstwa osób fizycznych były rzeczywiste. „Obywatelstwo jest węzłem prawnym u podstaw którego leży społeczny fakt przywiązania, efektywna solidarność bytu, interesów, uczuć, połączona z wzajemnością praw i obowiązków. Jest ono (...) prawnym wyrazem faktu wskazującego na to, że jednostka, której je nadano… skutkiem działania ustawy bądź aktem władzy jest faktycznie ściślej związana z ludnością państwa, które jej obywatelstwo nadaje, niż z ludnością jakiegokolwiek innego państwa. Nadane przez państwo obywatelstwo daje temuż państwu tytuł do wykonywania ochrony nad nią w stosunku do innego państwa tylko wtedy gdy przekłada się ono na pojęcie prawnego przywiązania do państwa, które uczyniło ją swym obywatelem” sprawa Nottebohm’a(1955) Każde państwo jest jak stwierdził MTS całkowicie wolne- z zastrzeżeniem wymogu realności(efektywności) więzów obywatelstwa w określaniu szczegółowych kryteriów nabycia obywatelstwa. Kryterium „więzów krwi” lub kryterium „miejsca urodzenia”; przypadki łączenia obu kryteriów: • Naturalizacja; warunki naturalizacji; • Podwójne(wielorakie) obywatelstwo i bezpaństwowość 3.2. Obywatelstwo osób prawnych Samodzielność państwa w określaniu obywatelstwa osób prawnych przekłada się generalnie na nadawaniu obywatelstw w odwołaniu do: • Kryterium miejsca jej siedziby(określonej np. siedziby spółki) lub • Kryterium miejsca jej rejestracji(rejestr sądowy ) Przywoływane jest jeszcze trzecie kryterium – kryterium kontroli – rozumiane w ten sposób że o obywatelstwie osoby prawnej decyduje obywatelstwo większości akcjonariuszy (jeśli to np. spółka akcyjna) lub obywatelstwo osób, które faktycznie spółką zarządzają. Sprawa Barcelona Traction (Belgia v. Hiszpania) (1970) W tymże orzeczeniu MTS stwierdził oceniając praktykę ustanawiania więzów obywatelstwa osób prawnych: „(…) w prawie międzynarodowym stosuje się per analogiam, choć jeszcze w ograniczonym stopniu wobec osób prawnych reguły, które normują kwestię obywatelstwa osób fizycznych. Tradycyjna reguła przyznaje prawo wykonywania opieki dyplomatycznej nad osobą prawną państwu pod rządami prawa którego powstała (ius soli) (…) przy czym, w szczegółowym przypadku, gdy w grę wchodzi wykonywanie opieki dyplomatycznej wobec osoby prawnej, nie można wskazać na kryterium o charakterze absolutnym, które w sposób generalny rozstrzygałoby o efektywności więzów obywatelstwa (…) 3.3 Problem obywatelstwa statków morskich i powietrznych; obiektów wyrzucanych w przestrzeń kosmiczną; Państwa mają prawo określić jakie statki (obiekty) nosiły będą jego banderę a więc określać ich obywatelstwo dla celów międzynarodowej żeglugi morskiej, powietrznej i poza powietrznej. Obywatelstwo… Statków powietrznych – art.17 konwencji chicagowskiej (cz.II) statut Organizacji Międzynarodowej Lotnictwa Cywilnego (1944); Obiektów kosmicznych – art.14 konwencji w sprawie rejestracji obiektów wyrzucanych w przestrzeń poza powietrzną (1975) Obywatelstwo statków morskich… Art.,5 konwencji genewskiej (1958) o morzu pełnym, stanowi że… „1.Każde państwo ustala warunki, od których uzależnia przyznanie swej przynależności statkom, rejestrowanie statków na swym terytorium i przyznanie prawa do wywieszania bandery. Statki posiadają przynależność państwa, którego banderę mają prawo wywieszać. Musi istnieć istotne powiązanie między państwem i statkiem; w szczególności państwo musi skutecznie sprawować nad statkami pływającymi pod jego banderą swą jurysdykcję i kontrolę w sprawach administracyjnych, technicznych i społecznych. 2. Każde państwo wydaje statkom, którym przyznało prawo do wywieszania swej bandery dokumenty stwierdzające istnienie tego prawa” 3.4 Następstwem przyznania obywatelstwa jest: 1. możliwość stosowania wobec własnych obywateli prawa państwa obywatelstwa ( w tym także pozostających poza terytorium państwa – kompetencja personalna) 2. stosowanie reguł normujących kwestie odpowiedzialności państwa za zachowanie jego funkcjonariuszy a także skutków wywołanych przez rejestrowane w nim obiekty ( statki morskie i powietrzne, obiekty wyrzucane w kosmos); 3. wykonywanie przez państwo obywatelstwa wobec własnych obywateli „opieki dyplomatycznej” 3.5 Problem realizacji kompetencji personalnej Zarówno „akty jurysdykcyjne” jak i „akty opieki” – to kompetencje w istocie swojej realizowane w przestrzeni prawnej innego suwerena. Każda próba ich podjęcia w wykonania zderza ze sobą jurysdykcję władzy miejscowej z jurysdykcją podejmującego próbę jej wykonywania – implikuje konflikt jurysdykcji. Potrzeba zatem reguł eliminujących konflikt jurysdykcji, aby „akt jurysdykcyjny”, „akt opieki” się spełnił. Zasada wzajemności sprzyja ich wypracowaniu. 3.5.1. Akt zgody państwa terytorialnego na wykonywanie określonej co do przedmiotu kompetencji/jurysdykcji personalnej odnajdujemy: Bądź w prawie międzynarodowym-umownym, zwyczajowym; Bądź w prawie krajowym- w szczególności w ustawach zawierających reguły uznające skuteczność prawa obcego w krajowym porządku prawnym(prawo międzynarodowe prywatne; reguły kolizyjne); Nas interesuje przede wszystkim przypadek wykonywania kompetencji(jurysdykcji) personalnej polegającej na możliwości wyegzekwowania wobec osób, własnych obywateli, aktów prawa krajowego. Np. w wyroku sądu polskiego w sprawie zasądzenia na rzecz osoby alimentów, orzekającego karę pozbawienia wolności, czy też decyzji podatkowej właściwego organu… Zakres wykonywania tej kompetencji/jurysdykcji wyznaczą przede wszystkim umowy (wielostronne, dwustronne) przewidujące nadanie aktom sądowym skuteczności czy też określające rygory podatkowe… Należą do nich odpowiednio m.in. umowy o wykonywaniu orzeczeń w sprawach cywilnych…, umowy o ekstradycji…, umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania… Konwencja o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych (Lugano – 16.08.1988) – RP 19 stroną konwencji. Ratyfikacja – 1999 roku; „15” + Islandia, Norwegia, Szwajcaria. „Wysokie Umawiające Strony pragnąc wzmocnienia na swych terytoriach ochrony prawnej osób tam zamieszkałych, zważywszy że konieczne jest określenie międzynarodowej jurysdykcji ich sądów, ułatwienia uznawania orzeczeń i wprowadzenie sprawnego postępowania zapewniającego wykonywanie orzeczeń, dokumentów urzędowych i ugod sądowych(…) uzgodniły co następuje(…) … art.26 Orzeczenia wydane w jednym z umawiających się państw są uznawane w innych umawiających się państwach bez potrzeby przeprowadzenia specjalnego postępowania.” Konflikt jurysdykcji- o którym mowa eliminowany jest również autonomicznie w obrębie WE. Konwencja Brukselska z 1968 r. w sprawie wykonywania orzeczeń w sprawach cywilnych i handlowych …(EWG…) Obecnie zaś… Rozporządzenie (44/2001) w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych; Rozporządzenie (2201/2003) dotyczące jurysdykcji i uznawania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej. Poza Europą… dochodzenie roszczeń alimentacyjnych… Nowojorska konwencja o dochodzeniu roszczeń alimentacyjnych z 1956 roku (1961); Ekstradycja – współdziałanie państw polegające na podejrzanego lub przestępcy państwu, które wykonuje wobec niego kompetencje/jurysdykcje polegającą na osądzeniu lub wykonaniu orzeczonej kary. Najczęściej wniosek dotyczy osób (obywateli własnych) usiłujących ujść przed wymiarem sprawiedliwości. Zasady współdziałania państw: • Podstawą ekstradycji jedynie czyn zagrożony karą w obu państwach; • Osobę wydaną można ścigać wyłącznie za przestępstwa wskazane we wniosku ekstradycyjnym jak i karać w sposób we wniosku wskazany; • Nie wydaje się osób, którym udzielono azylu; • Co do zasady nie wydaje się własnych obywateli; W tradycji umowa dwustronna szczegółowo ustala kto podlega ekstradycji, za jakie przestępstwa i w jaki sposób i przez kogo powinien być przedstawiony wniosek o ekstradycję. Ale… w kontekście europejskim umowy wielostronne dotyczące ekstradycji… Z jednej strony europejska (RE) konwencja o ekstradycji z 13.12.1957 (RP stroną od 1993) Z drugiej strony… Konwencja z 1995 w sprawie uproszczonej procedury ekstradycyjnej między państwami Unii Europejskiej Konwencja z 1996 w sprawie ekstradycji między państwami Unii Europejskiej Lecz również w UE następuje odejście od formuł ekstradycyjnych czego wyrazem Decyzja Ramowa Rady w sprawie europejskiego nakazu aresztowania(wydania) z 13.06.2002 a w perspektywie przewiduje się wprowadzenie unijnego uznawania orzeczeń w sprawach karnych-nie ograniczonych do orzeczeń kończących postępowanie karne lecz obejmujących swym zakresem wszelkie decyzje wydawane w toku postępowania. Umowa między rządem PRL a rządem Zjednoczonego Królestwa w sprawie zapobiegania podwójnego opodatkowania w zakresie od dochodów i zysków majątkowych podpisana w Londynie 16.12.1976 r. Polska ma umowy o zapobieganiu podwójnego opodatkowania z około 80 państwami w tym wszystkimi państwami europejskimi. Obywatele polscy przebywający i pracujący w UK, jeśli nie wiążą swojej przyszłości z UK, pozostają podatnikiem polskim i ciąża na nich obowiązki określone w umowie… Przewiduje ta właśnie umowa tzw. Metodę odliczania a więc przewiduje zmniejszanie podatku należnego RP o podatek zapłacony w UK (tam 20% w RP „resztę”) Gdy mieć na uwadze „akty pomocy”- akty opieki dyplomatycznej – zakres tej kompetencji określa prawo zwyczajowe „Jest elementarną zasadą prawa zwyczajowego zasada, która upoważnia państwo do ochrony swoich obywateli dotkniętych naruszeniami prawa międzynarodowego a popełnionymi przez inne państwo w sytuacji gdy nie uzyskują oni sprawiedliwości sięgając po inne środki prawne(…) Mając na uwadze swoich obywateli, uruchamiając na ich rzecz działania dyplomatyczne lub międzynarodowe działania sądowe, państwo wykonuje swoje prawo(…) Prawo to może być wykonywane jedynie na rzecz swojego obywatela bowiem z braku szczegółowych porozumień jedynie więzy obywatelstwa istniejącego pomiędzy państwem a jednostką dają państwu tytuł do sprawowania nad nią opieki dyplomatycznej. ” (STSM w sprawie Mavromatis 1924) Opieka dyplomatyczna w praktycznym wymiarze polega na: • Bądź na złożeniu przez państwo obywatelstwa stosownych oświadczeń kierowanych do władz politycznych i/lub administracyjnych państwa goszczącego, wnoszących o wyjaśnienie sytuacji, statusu własnego , położenia obywatela W przypadku niepowodzenia w dochodzeniu przez jednostkę sprawiedliwości przed sądami państwa goszczącego, państwo sprawujące opiekę dyplomatyczną podejmuje działania prowadzące do wywołania sporu międzynarodowego i jego rozwiązania (np. Trail Smelter 1941; Barcelona Traction 1970) Barcelona Traction 1970 W 1948 roku sędzia hiszpański wydał wyrok stwierdzający upadłość spółki akcyjnej Barcelona Traction, która była w tamtej dobie jednym z najważniejszych podmiotów w branży elektrycznej w Hiszpanii. Spółka była ustanowiona wg prawa kanadyjskiego i w Kanadzie zarejestrowana. Większość udziałów w niej należała do akcjonariuszy belgijskich. Belgia interweniowała w interesie swoich obywateli u władz hiszpańskich. Wobec fiaska negocjacji Belgia w niosła sprawę do MTS. W wyroku merytorycznym – 1970 MTS analizował regulacje(systemy) prawa krajowego dotyczące spółek akcyjnych i zauważył iż należy odróżnić dwa odrębne byty – spółkę i akcjonariat; każdy wyposażony w odrębne uprawnienia. W rozpatrywanej sprawie spółka była spółką kanadyjską zaś akcjonariat akcjonariatem belgijskim, w imieniu którego działał rząd Belgii. Trybunał stwierdził że zachowania wywołujące uszczerbek, który można przypisać Hiszpanii naruszyły prawa spółki nie zaś prawa akcjonariuszy (np. prawo do dywidendy, prawo do głosu) W tej sytuacji Trybunał odrzucił wniosek Belgii i wyraził opinię, że to Kanada a nie Belgia była uprawniona do dokonania aktu opieki dyplomatycznej(interwencji) na rzecz spółki. Opieka dyplomatyczna a zasada wyczerpania wewnętrznych – lokalnych środków odwoławczych (OZP) Akt opieki nie nastąpi nim obywatel sam nie podejmie próby dochodzenia sprawiedliwości. Taka kolej rzeczy podyktowana jest: • Szansą naprawienia przez suwerena szkody jeśli taka miała miejsce • Przyczynami praktycznymi • Lepszą znajomością materii spornej przez sąd miejscowy • Postępowanie szybsze i tańsze niż w innym wariancie • Nie rodzi napięć, nawet jeśli naruszenie potwierdzono państwo naprawi szkodę Zamykając rozważania NT. kompetencji personalnej zauważmy, że jej wykonywane ma miejsce także gdy państwo działania jurysdykcyjne polegające na objęciu regulacją krajową (szczególnie prawem karnym) zdarzeń, które miały miejsce poza granicami kraju, które wywołane zostały przez podmiot zagraniczny, w następstwie których obywatel państwa doznał uszczerbku, stał się ich ofiarą. Tak stanowienie prawa jak i jego egzekwowanie tłumaczone jest wykonywaniem kompetencji w odwołaniu do zasady personalnej pasywnej. Kreatorem tej zasady są US które na początku lat 80tych z uwagi na rosnącą liczbę ataków terrorystycznych kierowanych wobec obywateli US w świecie przyjęły ustawy przewidujące karanie przez sądy amerykańskie sprawców takich czynów. 4. W świetle przeprowadzonych rozważań nt. istoty i zakresu kompetencji/jurysdykcji państwa jasno wynika że ich przedmiotową i podmiotową konfigurację określa w zupełnie fundamentalnym wymiarze ich zakotwiczenie w przestrzeni(terytorium państwa) i istnienie więzi obywatelstwa. Innymi słowy identyfikujemy je (w 90%) właśnie w odwołaniu do zasady terytorialności i uzupełniającej ją zasady personalnej. Zwrócić wszakże trzeba uwagę na sytuacje w których pewne zdarzenia, zachodzące poza państwowym terytorium, mogą być przedmiotem jurysdykcyjnego zainteresowania państwa z uwagi na poważne następstwa, skutki jakie ich bieg wywołuje na jego terytorium. Mamy zatem także do czynienia z praktyką podejmowania jurysdykcyjnych działań w odwołaniu do innej niż zasada personalna zasady – do zasady skutku. Najbardziej dosłownymi przykładami takich zdarzeń są podawane w literaturze przykłady oddawania przez granicę strzałów i wywołania nimi szkód w przygranicznej przestrzeni, czy też transferowanie przez granicę oszczerczych publikacji w intencji ich rozpowszechnienia w sąsiedzkim kraju, czy tez wprowadzanie w obrót handlowy państwa produktów wyprodukowanych poza jego terytorium a wywołujących szkody. Oczywistą sprawą jest podjęcie wszelkich działań jurysdykcyjnych. Inne przykłady… US- ustawy federalne m.in. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji czy też nakładające restrykcje ekonomiczne. I tak np. gdy mieć na uwadze prawo zwalczania praktyk nieuczciwej konkurencji ustawa federalna wymaga respektowania jego postanowień także przez podmioty zagraniczne, działające poza terytorium US, w celu eliminowania negatywnych w świetle jej zapisów skutków dla amerykańskiego rynku(handlu) wewnętrznego. Ocena naruszenia ustaw przez podmioty zagraniczne czyniona jest przez sądy amerykańskie i praktyka ta jest źródłem oczywistych napięć między US a państwami terytorialnymi, których podmiotów dotyczą te orzeczenia. Ujawnia się pełna gama jurysdykcyjnych aktywności US; Interesującą mutacją de facto aplikowania zasady skutku jest praktyka wprowadzenia ustawodawstwem amerykański pewnych rodzajów restrykcji ekonomicznych (chodzi o różnej natury embargo) Formalnie ustawodawca odwołuje się do konstrukcji kompetencji personalnej. Schemat ustalania tej kompetencji jest następujący: polega na przyjmowaniu w ustawie szerokiej definicji „osób poddanych jurysdykcji US” obejmowanych regulacją. Ta definicja obejmuje filie spółek amerykańskich działających w państwach trzecich i to kryterium decyduje o skuteczności prawa wobec nich. Takie rozwiązanie skutkuje konfliktami między US a państwami w obrębie których file spółek prowadzą działalność. Konflikt wywołuje nie tylko naruszenie zasady terytorialności ale pogłębia je fakt że spółki te z prawnego punktu widzenia posiadają obywatelstwo państwa w którym działają, a które to więzy są pochodną bądź statutowo określonego miejsca siedziby spółki lub miejsca jej rejestracji. W 1996 UE przyjęły dwie ustawy o szerokim pozaterytorialnym skutku: 1. Pierwsza z nich to prawo „Helm’s-Burton’a” które zakazuje, pod rygorem nałożenia sankcji na każdy podmiot gospodarczy, w ogóle handlu dobrami skonfiskowanymi na Kubie przez reżim Fidela Castro 2. Druga z nich to ustawa „d’Amato” która zakazuje, pod rygorem nałożenia sankcji na każdy podmiot gospodarczy w świecie, aktów inwestowania w Iranie, Libii w przemysł energetyczny(wydobycie gazu i ropy) O ile konfigurowanie kompetencji w odwołaniu do zasady skutku, polegające na „wymuszeniu” skuteczności własnego ustawodawstwa w obcej państwowej przestrzeni prawnej jest gwałtownie kontestowane przez sprawującego władzę w jej obrębie o tyle ukształtowana praktyką kompetencyjną jest praktyka wykonywania jurysdykcji wobec sprawców czynów popełnionych na obcym terytorium, jeśli czyny te są „skierowane przeciwko bezpieczeństwu państwa lub przeciwko określonej kategorii innych interesów państwa”. Ta jurysdykcja jest czyniona w odwołaniu do tzw. zasady ochronnej. Rzecz dotyczy przypadków ścigania pewnej kategorii przestępstw takich jak: szpiegostwo, fałszowanie środków płatniczych, fałszowania dokumentów, składania fałszywych oświadczeń przed organami konsularnymi, a także naruszanie praw imigracyjnych i celnych. WYKŁAD 20 (28-03-2006) Mówiąc o wykonywaniu kompetencji / jurysdykcji przywołaliśmy porządkujące rozdział kompetencji zasady. Zasady podstawowe: zasadę terytorialna i subsydiarną wobec niej zasadę personalną(czynną i bierną). A także zasady „drugiego planu” – wywołującą spory zasadę skutku i ustabilizowaną zasadę ochronną. Omawianie ich koncentrowało uwagę na procesach konfigurowania kompetencji/ jurysdykcji państwa, głównie z perspektywy państwowej(interesu państwa), w relacji państwa wobec osób trzecich, rzeczy i zdarzeń zachodzących w obrębie jego terytorium lub poza jego terytorium. Państwa mogą jednak - co wskazaliśmy – realizować kompetencje skonfigurowane: W bezpośrednim interesie społeczności międzynarodowej: - poza swoim terytorium – przypadek kompetencji mandatariusza/ państwa powierniczego - jak i w obrębie swojego terytorium – m.in. rzeki międzynarodowe, cieśniny terytorialne i kanały morskie; Rodzajem kompetencji / jurysdykcji – w pełni ‘bezinteresownie’ wykonywanej w interesie społeczności międzynarodowej jest (?) aktywność opisywana terminem „jurysdykcji uniwersalnej” , „jurysdykcji powszechnej”. Jurysdykcja powszechna polega na przyjęciu i aplikowaniu ustaw przewidujących karanie pewnych kategorii czynów uznanych w obrębie społeczności międzynarodowej za czyny, w których ściganiu ma interes cała społeczność międzynarodowa. Ich ściganie jest czynione wobec każdej osoby, niezależnie od miejsca popełnienia czynu, pod warunkiem obecności sprawcy na terytorium państwa. Jurysdykcje powszechną łączy się współcześnie z obowiązkiem karania sprawców dość zróżnicowanej kategorii czynów. Wg Restatement np., są to akty piractwa, handel niewolnikami, ataki na statki powietrzne i akty ich uprowadzania, akty ludobójstwa i zbrodni wojennych, akty terrorystyczne. Termin „jurysdykcji powszechnej”, „jurysdykcji uniwersalnej” pojawia się po 1945 roku(Willard Cowles) w kontekście refleksji nad karaniem sprawców bardzo określonej kategorii czynów – zbrodni wojennych. Jurysdykcja powszechna zatem u źródeł swoich postrzegana była jako kompetencja karania przez sądy krajowe każdej osoby fizycznej za czyny, których okrucieństwo poraża poczucie sprawiedliwości i wymaga powszechnego przeciwdziałania. Jej wykonywanie zatem nie miało na celu karania sprawców – znanych w tamtej dobie – przestępstw prawa narodów (delicta iuris gentium), lecz sprawców innych rodzajowo czynów – zbrodni Delicta iuris gentium: • Akty handlu niewolnikami – 1815/ 7.09.1956; • Akty piractwa(na morzu pełnym) – 1856/ 1982; • Akty handlu kobietami i dziećmi – 1904; • Akty handlu narkotykami – 1912/ 1988; • Akty bezprawnej ingerencji w międzynarodowe lotnictwo cywilne: Akty piractwa powietrznego czyli: o Akty uprowadzania samolotu – 1970; o Akty skierowane przeciwko bezpieczeństwo międzynarodowego lotnictwa cywilnego – 1971; o Akty terroryzmu na terenach portów lotniczych – 1988; Akty zagrażające bezpieczeństwu platform umieszczonych na szelfie międzykontynentalnym; Akty terrorystyczne czyli:  Akty brania zakładników – m.in. konwencje NZ z 1979 roku – o zakazie brania zakładników; 1994 – o bezpieczeństwie funkcjonariuszy ONZ  Akty zamachów z użyciem materiałów wybuchowych – 1998; Akty rozpowszechniania i handlu publikacjami pornograficznymi – 1923; Akty zamachów na dobra kulturalne w trakcie konfliktu zbrojnego – 1954; Akty kradzieży materiałów nuklearnych i akty szantażu dokonywane z ich użyciem – 1979; Akty korupcji – 1997; Zbrodnia międzynarodowa Kategorie tę w obręb prawa pozytywnego wprowadza – Porozumienie w przedmiocie ścigania i karania głównych przestępców wojennych osi europejskiej + statut Międzynarodowego Trybunału Wojskowego (MTW) (Londyn 8.08.1945); Statut MTW wskazał na kategorie czynów osąd których należał do Trybunału, opisując je w rozbudowanych definicjach w art. 6 i różnicując: • Zbrodnie wojenne; • Zbrodnie przeciwko pokojowi • Zbrodnie przeciwko ludzkości Art. 6 lit. c “Zbrodnie przeciwko ludzkości”, mianowicie: morderstwa, wytępianie, obracanie ludzi w niewolników, deportacje i inne czyny nieludzkie, których dopuszczono się przeciwko jakiejkolwiek ludności cywilnej przed wojną jak i podczas wojny, prześladowania ze względów politycznych, rasowych lub religijnych przy popełnianiu jakiejkolwiek zbrodni wchodzącej w zakres kompetencji Trybunału lub w związku z nią; niezależnie od tego, czy gwałciła ona, czy też prawo wewnętrzne państwa, gdzie je popełniono.” Wykonywanie jurysdykcji uniwersalnej przewiduje karanie każdej osoby która dopuściła się zbrodni, także osoby która dopuściła się zbrodni działając w charakterze urzędowym. Statut MTW po raz pierwszy, wskazał na funkcjonariuszy publicznych państwa jako ponoszących odpowiedzialność za wskazane statutem zbrodnie Art. 7 „Stanowisko urzędowe oskarżonych – czy to jako zwierzchników państwa, czy jako odpowiedzialnych funkcjonariuszy rządowych – nie może być podstawą do uwolnienia ich od odpowiedzialności, ani do złagodzenia kary.”; Art. 8 dodaje, że – „Okoliczność, że oskarżony działał z rozkazu swojego rządu bądź zwierzchnika nie zwalnia go od odpowiedzialności (...) „ Potrzeba ścigania czynów, których okrucieństwo poraża poczucie sprawiedliwości i wymaga powszechnego przeciwdziałania zbrodni jest ciągle aktualna. Milosevic, Mladic, Karadzic, Gotovina, Pinochet.... Jaki jest współczesny katalog zbrodni, który może być postrzegany jako zbiór czynów objętych jurysdykcją powszechną? Pomocnym w jego budowaniu może być statut Międzynarodowego Trybunału Karnego(MTK) i wskazana nim lista przestępstw objętych jurysdykcją Trybunału. Jurysdykcja ta obejmuje (art. 5.): • Zbrodnie ludobójstwa; • Zbrodni przeciwko ludzkości; • Zbrodnie wojenne; • Zbrodnie agresji; Szczegółowe definicje zbrodni (odpowiednio art.6, 7, 8, 9) czerpie statut MTK z szeregu regulacji traktatowych ustanawiających reżimy ścigania pewnych ich zjawiskowych postaci; konwencji w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa z 1948 roku; konwencji genewskich ( I – IV) z 1949 roku; konwencji NZ 10.12.1984 roku o zakazie tortur; Zbrodnie przeciwko ludzkości wg statutu MTK (ich charakterystyka – art. 7) Akty: zabójstw, eksterminacji, niewolnictwa, deportacji lub przymusowego przemieszczenia ludności, pozbawienia wolności fizycznej; tortury, zgwałcenie, niewolnictwo seksualne, przymusowa prostytucja, wymuszona ciąża, przymusowa sterylizacja, prześladowania grupy lub zbiorowości z powodów politycznych, rasowych, narodowych, etnicznych, kulturowych, religijnych, płci; wymuszone zaginięcia osób; zbrodni apartheid`u … „(…) popełniane w ramach rozległego lub systematycznego, świadomego ataku skierowanego przeciwko ludzkości cywilnej (…)” Formy: akt dokonany, podżeganie, usiłowanie, współudział Mimo skonstatowania faktu kto i za co ma podlegać jurysdykcji powszechnej, jej wykonywanie pozostaje ciągle niespełnionym postulatem ? Dlaczego? Po pierwsze karanie zbrodni pozostaje de facto domena międzynarodowego sądownictwa karnego… Po drugie, podjęcie jurysdykcji przez krajowy wymiar sprawiedliwości wymaga złożonych i kosztownych przygotowań organizacyjnych i mentalnych, i nie ‘spędza nikomu snu z powiek’ … Międzynarodowe sądownictwo karne – współcześnie… ? Rezolucja RB ONZ nr 808 (22.02.1993) o „powoływaniu międzynarodowego trybunału dla osądzenia osób podejrzanych o popełnienie poważnych naruszeń międzynarodowego prawa humanitarnego popełnionych na dawnym terytorium Jugosławii”; Rezolucja EB ONZ nr 955 (8.11.1994) o „powołaniu międzynarodowego trybunału karnego dla Rwandy”; Konwencja rzymska (17.07.1998) – statut Międzynarodowego Trybunału Karnego (MTK); 1. Jurysdykcja powszechna a sądy karne międzynarodowe (np. MTK) – relacja? Kompetencje MTK, gdy mieć na uwadze ściganie wymienionych m.in. w art. 7 statusu zbrodni, nie jest wyłączna. Zgodnie z art.1 kompetencja MTK „(…) jest komplementarna wobec narodowych jurysdykcji karnych”. Rola MTK zaczyna się wtedy, gdy krajowy wymiar sprawiedliwości nie chce lub nie jest w stanie sam osądzić zbrodniarzy. Jeśli jednak w ogóle potrzeba Międzynarodowego Trybunału Karnego (czy też Trybunału innego) to … gdzie jest (był, -y) narodowy (-e), krajowy (-e) wymiary (-y) sprawiedliwości ? 2. Wymagania organizacyjne i mentalne potęgujące trudności w ustanowieniu jurysdykcji powszechnej: a. konieczna ustawowa penalizacja zbrodni, ich zjawiskowych postaci – nullum crimen sine lege b. konieczne wyspecjalizowane służby posiadające umiejętność ścigania sprawców, w tym także podejmowania postępowania wobec osób pozostających poza granicami kraju (!) c. problem immunitetu sprawców zbrodni; Jakkolwiek art.. 27 (1) statutu MTK stanowi „ (…) działanie w charakterze głowy państwa lub szefa rządu, członka rządu lub parlamentu, wybranego reprezentanta lub rządowego urzędnika w żadnym przypadku nie zwalnia osoby z odpowiedzialności karnej w rozumieniu Statutu, ani też nie będzie stanowiło, także samo w sobie, przesłanki do obniżenia orzeczonej kary.” to …? d. ustawy amnestyjne wobec sprawców zbrodni, a jurysdykcja powszechna… W RPA Trybunał Konstytucyjny wyraził pogląd, że proces prawdy i pojednania pozostawał w zgodzie z prawem międzynarodowym, a decyzje Komisji Prawdy i Pojednania amnestionujące osoby, którym można postawić zarzuty popełnienia zbrodni, były z nim zgodne. e. Problem postępowania dowodowego (w przypadku podjęcia działań konieczna współpraca państwa terytorialnego (?); ustalanie danych o osobach i przedmiotach; gromadzenie i zabezpieczenie dowodów i dokumentacji (ich translacja ); wizytowanie miejsc; ochrona ofiar i świadków), problem jego finansowania; Zamykając rozważania nad jurysdykcją powszechną stwierdźmy… Mając na uwadze ściganie przestępstw kwalifikowanych jako delicja iuris gentium – z uwagi na ograniczony traktatami krąg zobowiązanych – można opatrzyć terminem jurysdykcji quasi-powszechnej . Ściganie zbrodni przez sądy krajowe ma miejsce w ograniczonej (śladowej skali), z tej przyczyny mamy do czynienia z zalążkowym stadium kształtowania się normy prawa zwyczajowego stanowiącej o takim obowiązku. Mówienie zatem o jurysdykcji powszechnej jest ciągle opisem przyszłych być może aktywności jurysdykcyjnych. Ochrona kompetencji / jurysdykcji państwa Prawo międzynarodowe chroni kompetencje / jurysdykcje państwa w dwojaki sposób: 1. uznając, iż istnieje w przypadku każdego z państw zbiór uprawnień, które wykonuje w sposób całkowicie dyskrecjonalny – to jest „sfera zastrzeżona”, „sfera kompetencji wyłącznych” opisywana także terminem „twardego rdzenia” suwerenności państwowej; 2. uznając także, że w procesie wykonywania tych uprawnień, państwo korzysta ze strony państw trzecich, z pewnych przywilejów i immunitetów; 1.1. „Strefa zastrzeżona” (termin pojawia się w I poł. XIX w.) -jest strefą, w obrębie której działania państwa i realizowane kompetencje nie pozostają w żadnym związku z prawem międzynarodowym; nie są poddane w najmniejszym stopniu rygorom prawa międzynarodowego; -zakres sfery zastrzeżonej zależy od prawa międzynarodowego i jego rozwoju; -zaciągnięcie międzynarodowego zobowiązania dotyczącego materii należącej do strefy zastrzeżonej, wyklucza dla zaciągającego zobowiązanie możliwość powoływania się na tę konstrukcję i skutecznego przeciwstawiania jej w każdej sytuacji dotyczącej interpretacji lub wykonania tego zobowiązania; Opinia doradcza STMS w sprawie ustaw o obywatelstwie (1923): „Kwestia czy dana materia należy, czy też nie do sfery wyłącznych kompetencji państwa, jest kwestią zasadniczo względną: zależy to od rozwoju stosunków międzynarodowych. Może się zdarzyć, że w kwestii takiej, jak obywatelstwo, które nie jest co do zasady normowane przez prawo międzynarodowe, swoboda decydowania według własnego uznania będzie jednak ograniczona przez zobowiązania, które zostały zaciągnięte wobec innych państw. W takim przypadku, kompetencja państwa, wyłączna w zasadzie, jest ograniczona przez reguły prawa międzynarodowego.” Dwie uwagi: Art. 2 &7 Karty NZ: „Żadne postanowienie niniejszej karty nie upoważnia organizacji NZ do interwencji w sprawach, które należą z istoty swej do kompetencji wewnętrznej któregokolwiek państwa, ani do żądania od członków, aby przekazywali takie sprawy do załatwienia według niniejszej Karty (…)”. Sfera zastrzeżona jest zatem indywidualna dla każdego państwa i w oczywisty sposób ewoluuje. 1.2 Konstrukcja ,,strefy zastrzeżonej” a zasada nieinterwencji Wyróżnienie ,,strefy zastrzeżonej” prowadzi do zakazu interwencji w jej obręb-zasady zakazującej ingerencji państw w ,,sprawy wewnętrzne” i ,,kompetencje wewnętrzne” innych państw. Zasada- zakazu interwencji- nie wyznacza precyzyjnie granic, przekraczać których nie wolno (to skutek- nieustannej ewolucji granic strefy zastrzeżonej), jak również nie określa katalogu zakazanych sposobów interwencji Taki stan powoduje, że bywa przedmiotem dyplomatycznych starć (dramatycznych oświadczeń ,,o mieszanie się w sprawy wewnętrzne”)- nie zmienia to postaci rzeczy, że zasada-mimo tych swoistych ,,braków”- jest jedną z kluczowych zasad prawa międzynarodowego MTS w sprawie Nikaragua v. US (1986) podał definicję zasady nieinterwencji, wskazując na konstytuujące ją elementy: ,,zgodnie z powszechnymi przyjętymi stwierdzeniami, zasada ta zakazuje każdemu państwu jak i grupie państw interweniować bezpośrednio lub pośrednio w sprawy wewnętrzne lub zewnętrzne innego państwa. Interwencja zakazana dotyczy materii, które zasada suwerenności państw pozwala każdemu z nich normować swobodnie. Jest nią więc wybór systemy politycznego, ekonomicznego, społecznego kulturalnego, jak i kształtowanie stosunków zagranicznych. Interwencja jest zakazana, jeśli wobec tycz wyborów, które muszą pozostać wolne, stosowany jest przymus. Zasada nieinterwencji wywołuje wiele emocji -z przyczyn nie w pełni precyzyjnie zarysowanego zasięgu oddziaływania zasady -jak i niepewnej listy zakazanych sposobów (formuł0 interwencji: Co do nie w pełni precyzyjnie zarysowanego zasięgu zasady nieinterwencji- wątpliwości dotyczą tego co jest a co już nie jest objęte „strefą zastrzeżoną” Nie ulega kwestii, że najwięcej emocji wywołują sytuacje dotyczące normowania materii praw i wolności człowieka (wybory w Białorusi) Oraz materii ekonomicznych (warunkowanie niesienia pomocy od korekty polityki gospodarczej) Ale można wskazać tez na przykłady skrajnie ,,wewnętrznych” domen aktywności państwowych normowanych w istocie prawem międzynarodowym. Np. Umowa z Gwatemala City (6-7.08.1987) pięciu prezydentów Republiki Ameryki Centralnej, nakładająca na Nikaraguę obowiązek ukształtowania ustrojowych rozwiązań w formule rządów demokratycznych m.in., zabezpieczenia pluralizmu w przestrzeniach życia publicznego, wolności słowa, rządów prawa, wolności partii politycznych, tajnych wolnych, bezpośrednich, okresowych wyborów. Podobnym przykładem układ z Dayton 9podpisan w Paryżu 14.12.1995)-traktat pokojowy dla Bośni i Hercegowina -stronami BiH, Chorwacja, Jugosławia(serbia0: traktat zawierał tekst konstytucji dla BiH, a także szczegółowe aneksy przewidujące m.in., przeprowadzenie demokratycznych wyborów, obowiązek poszanowania praw człowieka. Co do nie w pełni precyzyjnie zarysowanej listy zakazanych sposobów interwencji- a więc wątpliwości co do tego jakie zachowanie jest aktem interwencji Niewątpliwie zakazaną formą ingerencji jest ingerencja zbrojna. Próg przymusu dopuszczalnego w relacjach międzynarodowych pozostaje niemierzalny, a przez to nieokreślony. W sprawie Nikaragua v. US (1986) Trybunał uznał, że ,,poparcie dostarczane przez USA... działaniom formacji militarnych i paramilitarnych contras polegający na pomocy finansowej, szkolnej, zaopatrzenie w broń, informacji wsparcia logistycznego stanowi niewątpliwie pogwałcenie zasady nieinterwencji.” 2. immunitet państwa Z definicji-immunitet państwa obejmuje zbiór rożnych ‘przywilejów’, które państwa uznają w relacjach wzajemnych, a które pozwalają chronić zdolność wykonywania kompetencji państwowych na przestrzeni innego suwerenna. Geneza instytucji-obrót dyplomatyczny -od XV/XVI w. -par in parem non habet imperium; naturalne wyłączenie aktywności dyplomatycznych i zasobów majątkowych spod jurysdykcji miejscowej (sądów, jak i innej władzy) Wykonywanie kompetencji państwowych w przestrzeni innego państwa obejmuje współcześnie: -aktywność służb dyplomatycznych i konsularnych; -aktywność innych oficjalnych przedstawicieli (funkcjonariuszy) państwa (członków misji dyplomatycznych ad hoc, formacji wojskowych, aktywności innych struktur realizujących misję państwową np. Funkcjonariuszy Banku centralnego) -wiąże się także z lokowaniem majątku państwa na terytorium innego państwa W historycznym rozwoju (XV/XVI...) aktywności funkcjonariuszy państwa, jak i skutki ich podejmowania w obcej przestrzeni nie podlegały jakiejkolwiek ocenie władzy miejsca-dopuszczalnym był osąd przez sąd miejscowy skutków działań służb dyplomatycznych- stan wyłączający właściwość sądów miejscowych rozszerzał się z czasem na wszelkich funkcjonariuszy państwa i podejmowanych przez nich aktów obcej przestrzeni; wyjaśniany był konstrukcją immunitetu państwa. Immunitet państwa był immunitetem absolutnym. Był takim...do II połowy XIX wieku Aktywność służby dyplomatycznej, jak i coraz częściej innych niż służba zagraniczna, funkcjonariuszy zaczęto różnicować, dzieląc je na: -akty władcze państwa-czyli czynności de iure imperii -akty analogiczne do tych, które dokonują podmioty prywatne uczestniczące w obrocie cywilnoprawnym-czyli czynności de iure gestionis; akty niezwiązane z wykonywaniem kompetencji państwa. Jednym z orzeczeń różnicujących oba typy czynności były orzeczenia sądów francuskich: Sądu Paryżu (1926), a następnie Trybunały kasacyjnego (1929) w sprawie statusu przedstawicielstwa handlowego ZSRR we Francji. W werdykcie podzielającym opinie sądu pierwszej instancji Trybunał odmawiając przyznania immunitety w postępowaniu stwierdził, że ,,(...) przedstawicielstwo to podejmuje działania handlowe we wszelkich domenach...te zaś aktywności mogą być postrzegane jedynie jako czynności handlowe, wobec których zasada suwerenności państwowej jest całkowicie obca.” Współczesne podejście do immunitetu państwa opiera się więc na podstawowym rozróżnieniu czynności funkcjonariuszy w przestrzeni obcego państwa na czynności de iure imperii i czynności de iure gestionis i na rozróżnieniu -immunitetu jurysdykcyjnego i immunitetu egzekucyjnego. 2.1. Immunitet jurysdykcyjny Immunitet jurysdykcyjny ratione personae? Kto z niego korzysta? Czy tylko funkcjonariusze centralnych organów władzy państwowej działający w imieniu państwa i podmioty publiczne umocowane do działania w imieniu państwa, czy też szerszy ich krąg (np. Podległe funkcjonariuszom centralnych organów służby, podmioty władzy terenowej, samorządowej? Na pewno ten pierwszy szerszy krąg. Immunitety jurysdykcyjne ratione materiae? Immunitety nie obejmują czynności de iure geastionis. O tym czy czynność ma taki charakter decyduje sędzia-on ocenia naturę przedsiębranego aktu. Immunitet nie będzie najprawdopodobniej skutecznie powoływany przed sądem, gdy spór dotyczył będzie • Umów handlowych -np. przenoszących własność (a więc umów kupna-sprzedaży) • Umów o pracę • Umów dotyczących posiadania i korzystania z rzeczy (np. Umów najmu-budynków, pomieszczeń) • Uczestnictwa w spółkach • Eksploatacji statków w celach innych niż służba publiczna o charakterze niehandlowym • Zdarzeń, skutkiem których jest wywołanie szkód na rzeczy lub osobie Takie rozwiązania przyjmuje Konwencja europejska o immunitecie państwa (1972). Podobne regulacje krajowe. Ostatecznie wszak rozstrzygnie sędzia. Postanowienie SN z 11.01.2000 (I PKN 562/99) ,,Nie można odnieść immunitetu państwa obcego do działań jego organów w zakresie obrotu cywilnoprawnego (handlowego) na terenie innego państwa. Ambasador Republiki Chile występuje w sprawie jako pracodawca, czyli podmiot uczestniczący w obrocie cywilnoprawnym. Nie realizuje w tym zakresie aktów władzy publicznej państwa obcego, nie dotyczy jej więc immunitet jurysdykcyjny przysługujący takiemu państwu.” Państwo może zrzec się immunitetu jurysdykcyjnego jeśli zobowiązało się do tego w umowie międzynarodowej. Może zostać uznane za zrzekające immunitetu, jeśli samo wszczyna postępowanie. WYKŁAD 21 (04-04-2006) Immunitet egzekucyjny Majątek państwa znajdujący się na obcym terytorium to zazwyczaj majątek (ruchomy, nieruchomy) misji dyplomatycznych, konsularnych rezydencji, majątek wizytujących lub stacjonujących sił zbrojnych, specjalnych agend państwowych (np. instytutów kultury (zasoby wystaw, ekspozycji różnego typu (m.in. dzieł sztuki). Majątkiem mogą być także lokaty na rachunku bankowym stanowiące np. rezerwę budżetową państwa lub lokaty na rachunkach o innym przeznaczeniu. Jak majątek ten ma być traktowany ? Co do zasady majątek ten podlega analogicznym reżimom jak majątek innych osób, podmiotów znajdujących się i działających na terytorium państwa; a więc jest poddany stosownym reżimom podatkowym, czy celnym. Jeśli państwa nie zawarły(dwustronnych) porozumień wyłączających majątek ten spod tych reżimów to co do zasady...”nic nie broni majątku” podlega on tym samym reżimom jak i aktom władczym miejscowego suwerena. Wyjątkiem- przyjęcie istnienia immunitetu egzekucyjnego - immunitet istnieje mimo braku stosownych porozumień wyłączających go spod egzekucji. Immunitet egzekucyjny... ? Immunitet egzekucyjny ma jednak charakter ograniczony. Immunitet egzekucyjny nie obejmuje majątku „wykorzystywanego w sposób specjalny lub przeznaczonego do wykorzystywania w sposób inny niż na cele służby publicznej o charakterze niehandlowym,", jeśli majątek ten jest położona na terytorium państwa sądu i ma związek z toczącym się postępowaniem sądowym (art. 18 projektu konwencji o immunitecie państwa -KPM). Zatem... majątek wykorzystywany, funkcjonujący w związku z wykonywaniem służby publicznej jest objęty immunitetem egzekucyjnym. Np. rachunki bankowe na cele publiczne (rezerwa budżetowa państwa), własność wojskowa, kulturowe dziedzictwo państwa, eksponaty historyczne (wystawy). Zajmujemy się kolejno: (I) definicją państwa w rozumieniu prawa międzynarodowego; (II) kompetencjami państwa; (III) powstaniem państwa i przekształceniom jakim w toku swej egzystencji podlega ; Powstanie państwa, jak i przekształcenia państwa którym w toku swej egzystencji państwo podlega postrzegać będziemy jako pewien typ zdarzeń i ich następstw, które zmieniając strukturę mapy politycznej zmieniają w każdym przypadku konfigurację kompetencji/jurysdykcji członków społeczności międzynarodowej. W przypadku powstania państwa- zdarzenia te prowadzą do zmiany konfiguracji (struktury) kompetencji/jurysdykcji państw w obrębie społeczności międzynarodowej za sprawą dołączenia doń... nowego państwa; W przypadku przekształceń państwa prowadzą do zmian w strukturze kompetencji/jurysdykcji przekształcającego się państwa, a w następstwie tego zmian kompetencji/jurysdykcji w relacji z jego państwowym...otoczeniem... Powstanie państwa.. Przekształcenie się państwa… na czym polega Wszelka “restrukturyzacja” kompetencji państwa będąca rezultatem jego przekształceń jest następstwem zmian zachodzących w obrębie elementów składowych państwa tzn.: terytorium, ludności i władzy Zmiana konfiguracji kompetencji jest zatem konsekwencją: zarówno zmian “wymiernych” przestrzennie i osobowo; – w przypadku terytorium- zmian ilościowych będących następstwem rozbudowania przestrzeni wykonywanego władztwa i jakościowych będących możliwym następstwem 'rozbudowania' przedmiotu władztwa; – w przypadku ludności- zmian ilościowych i jakościowych wynikających ze zmiany składu ludności państwa; ale także skutkiem zmian “charakterologicznych” podmiotu państwowego- tj. Zmian zachodzących w obrębie elementu „władzy”. Ad. A. Impulsem formalnym dla zajścia zmian w elemencie- “terytorium”- powodującym “restrukturyzację” kompetencji jest – umowa cesji- zbycie przez jedno z państw części terytorium i nabycie tej części przez drugie państwo lub... – akt inkorporacji państwa- państwo znika w następstwie włączenia, inkorporowania jego terytorium w obręb państwa istniejącego, tzw. Zjednoczenie Niemiec. Takie zatem zdarzenie - jak cesja i inkorporacja... wywołują zmiany kompetencji/jurysdykcji w sensie 'ilościowym'- rozszerzenie przestrzennego zakresu kompetencji/jurysdykcji o obszar cedowany, inkorporowany... mogą wywołać także 'jakościowe' zmiany kompetencji/jurysdykcji - rozbudowanie przedmiotu władztwa- np. Terytorium cedowane, inkorporowane posiada 'części' umiędzynarodowione np. zdemilitaryzowane i/lub zneutralizowane, międzynarodowy kanał, cieśniny..., co implikuje wykonywanie 'nowych kompetencji' przez cesjonariusza lub inkorporującego; Ad. B. Impulsem formalnym dla zmian w elemencie 'ludność'- powodującym “restrukturyzację' kompetencji/jurysdykcji jest również cesja i inkorporacja. Skutki zdarzeń oddziałują na: zakres zupełności kompetencji/jurysdykcji- aspekt personalny jak i zakres realizowanej kompetencji/jurysdykcji personalnej W pierwszym przypadku zmiany polegać mogą: na 'ilościowych' przekształceniach kompetencji - inkorporacja, jak i cesja są źródłem ilościowych zmian w składzie ludności państw; jak i jakościowym przekształceniu kompetencji - zmieniony skład populacji może wywołać nieistniejący dotąd u cesjonariusza, inkorporującego “nowy problem”- np. problem ochrony (nabytej) mniejszości, czy też zintensyfikowania obowiązku jej ochrony; Zmiany w zakresie wykonywania kompetencji personalnej... zwiększenie się liczby ludności, implikuje intensywność wykonywania- kompetencji/jurysdykcji personalnej- miarą czego min. Potencjalny wzrost interwencji państwa w ramach opieki dyplomatycznej. Ad. C. Impulsy dla zmiany w elemencie 'władza'- powodującym restrukturyzację kompetencji są... Każda zmiana w obrębie władzy oddziaływać może na konfigurację kompetencji/jurysdykcji państwowych; w mniejszym stopniu w następstwie konstytucyjnej zmiany rządów- kontynuacja polityk (?); w znaczącym, w następstwie zmiany władzy w drodze pozakonstytucyjnej tj. w drodze “zamachu stanu”(rewolucja)- zmiana polityk; Konstatując praktykę powstawania państw, jak i praktykę przekształceń jakim państwo podlega, oczywistym jest to, ze fenomen państwa ma swoją dynamikę, ta zaś ściśle powiązana jest z odpowiednim konfigurowaniem kompetencji/jurysdykcji państwa. Skonstatowanie tej zależności prowadzi do pytania: W jakim stopniu akt powstania państwa jak i przekształceń państwa jest normowany prawem międzynarodowym? Powstanie państwa jest samo w sobie “kaprysem historii”, jego powstanie nie jest normowane prawem... podobnie jak przyczyny, wywołujące przekształcenie państwa... Prawo międzynarodowe pozostaje: bezstronnym obserwatorem narodzin i śmierci państw; i bezstronnym obserwatorem inicjacji przekształceń jakim one ulegają; to jednak musi organizować życie zbiorowości suwerennych państw; musi porządkować bieg i skutki oddziaływania tych dynamicznych procesów (powstania i przekształceń), bowiem rzutują one na zakres, sposób i jakość wykonywania kompetencji/jurysdykcji przez wszystkich członków społeczności międzynarodowej. Prawo międzynarodowe zatem: Interesuje się procesem powstania państwa i identyfikuje przyjęte w prawie sposoby powstania państw (dekolonizacja, secesja, podział, zjednoczenie); Interesuje się tym jak państwowy podmiot nabywa i zbywa (części) terytorium- umowa cesji; określa reguły nabywania i zbywania części terytorium spełnienie których o prawnej trwałości takich przekształceń; Interesuje się skutkami jakie niesie dla prawa międzynarodowego 'zmiana gospodarza' na terytorium; tzn. Losem związanych z terytorium zobowiązań międzynarodowych- poprzez wskazanie reguł ich ('dziedziczenia') sukcesji; ustanawia mechanizm, za pomocą którego, powstanie państwa jak i jego przekształcenie a w następstwie tych zdarzeń zmiany struktury kompetencji stają się skuteczne w obrębie społeczności państw- jest nim instytucja uznania ( akt jednostronny akomodujący w płaszczyźnie prawa międzynarodowego skutki pewnych zdarzeń.) Sposoby powstawania państw: – terytorium państwowo niezorganizowane (powstanie pierwotne); – terytorium państwowo zorganizowane (powstanie pochodne)- wolą ludności lub decyzją polityczną państw; Współczesny kształt mapy politycznej świata jest następstwem; – emancypacji obszarów powierniczych i niesamodzielnych - akty dekolonizacji; – przekształceń w przestrzeniach państwowo zorganizowanych - akty secesji, podziału, zjednoczenia; Proces dekolonizacji - sposób powstawania państwa. Karta NZ wskazując w art. 1 na cele NZ po wskazaniu ' międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa', wskazuje na potrzebę 'poszanowania zasady równouprawnienia i samostanowienia narodów'... Miarą jego osiągania staje się- system powiernictwa, obejmujący obszary mandatowe B i C; rozdział XII Karty określił jego istotę; Zadaniem systemu było”(...) popierać polityczny, gospodarczy, społeczny i wychowawczy postęp ludności obszarów powierniczych oraz jej stopniowy rozwój w kierunku samowładności lub niepodległości, z uwzględnieniem specyficznych warunków każdego obszaru i jego ludów, ich swobodnie wyrażonych życzeń oraz stosowanie do poszczególnych układów powierniczych”; Wśród 51 państw założycieli NZ wiele państw posiadało terytoria zamorskie (de facto kolonie). W konfrontacji z przesłaniem art. 1 Karty o samostanowieniu narodów przyjęto, że terytoria te kwalifikowane będą jako obszary niesamodzielne; rozdz. XII Karty zatytułowany- Deklaracja w sprawie obszarów niesamodzielnych- określała ich istotę... W myśl jego postanowień “Członkowie Organizacji...,którzy odpowiadają lub podejmują się odpowiedzialności za administrację obszarów, których ludność nie osiągnęła pełnego samorządu, uznają zasadę, że najważniejsze są interesy mieszkańców tych obszarów, i jako święte posłannictwo przyjmują swój obowiązek popierania w najwyższym stopniu dobrobytu ludności tych obszarów... i w tym celu zobowiązują się... (…) rozwijać samowładność, należycie uwzględniać dążenia polityczne ludności i pomagać jej w stopniowym rozwoju własnych wolnych instytucji politycznych, stosownie do specyficznych warunków każdego obszaru i jego ludności i różnych stopni rozwoju; Po dokonaniu przeglądu stanu posiadania przez państwa członkowskie NZ terytoriów niesamodzielnych, Zgromadzenie Ogólne rezolucją 66 (I) z 1946 roku wskazało na 74 takie terytoria zależne, przy czym lista ta uległa istotnemu powiększeniu po przyjęciu Hiszpanii i Portugalii do ONZ. Aktualnie(2002) jest 16 terytoriów niesamodzielnych, min. Jako takie kwalifikują się: – Brytyjskie- Falklandy, Kajmany, Gibraltar – Francuska- Nowa Kaledonia – Amerykańska- Guam – Hiszpańska- Sahara Zachodnia Ten podział na terytoria niesamodzielne i powiernicze został ’wywrócony’ w 1960 roku Deklaracją Zgromadzenia Ogólnego ONZ nr 1415 w sprawie przyznania niepodległości krajom i narodom kolonialnym. Deklaracja „popierała ruchy niepodległościowe na terytoriach powierniczych i niesamodzielnych”. Stwierdziła, że ‘wszystkie narody zamieszkujące oba rodzaje obszarów, maja prawo do samostanowienia, co oznacza prawo do określenia wg własnej woli statusu politycznego oraz swobodnego rozwijania życia gospodarczego, społecznego i kulturalnego…’ Podkreślała, że ‘Niedostateczne…przygotowanie polityczne, społeczne i gospodarcze, kulturalne nie powinno w żadnym przypadku stanowić pretekstu do zwlekania z przyznaniem niepodległości’ Prawo do określenia wg własnej woli statusu niekoniecznie musiało oznaczać uzyskanie niepodległości. W praktyce to jednak oznaczało… W procesie poszerzania się kręgu państw członkowskich ONZ odnotowuje się 2 okresy przyspieszenia Pierwszy w latach 1955 (76) – 1975 (144) = 68 państw. To efekt dekolonizacji Afryki i Azji+ 2 państwa niemieckie RFN i NRD (1973) Proces dekolonizacji musiał spełnić z punktu widzenia prawa międzynarodowego 2 warunki: - ludność musiała deklarować wole posiadania niepodległego państwa - proces uszanować musiał zasadę uti possidetis iuris Uti possidetis ita possidetis – Niech pozostanie tak jak dotychczas posiadacie ‘Hiszpańskie kolonie środkowej i południowej Ameryki, proklamując niepodległość w drugiej dekadzie XIX wieku, przyjęły zasadę prawa konstytucyjnego i międzynarodowego, której dały nazwę Uti possidetis iuris z 1810 roku. Zasada ta utrwala regułę, że granicami nowopowstałych republik będą granice odziedziczonych przez nie hiszpańskich prowincji. Ta ogólna zasada dawała tę korzyść, że z prawnego punktu widzenia żadne terytorium dawnej Ameryki hiszpańskiej nie pozostawało bez właściciela’ (orzeczenia arbitrażowe w sporze granicznym między Kolumbia a Wenezuelą – 1922) Wyrok MTS w sprawie sporu granicznego między Burkina Faso a Mali (1986) stwierdza, że zasada uti possidetis iuris ‘ Stanowi zasadę ogólną prawa międzynarodowego, logicznie związana ze zjawiskiem wybijania się na niepodległość, w którym to procesie się ujawnia. Jej cel jest oczywisty, uniknięcie niebezpieczeństwa i zagrożeń dla nowopowstałych państw’ ‘(…) zasada uti possidetis iuris jakkolwiek w swych źródłach była zasadą normującą problem dekolonizacji w Afryce i Ameryce, stanowi dziś zasadę będącą zasadą generalną’, której to prawo do samostanowienia nie może uczynić bezskuteczną ‘ poza przypadkiem porozumienia zawartego przez zainteresowane państwa’ (Komisja Arbitrażowa ds. Jugosławii – opinia 3 i 2, 11.01.1992) Procesy dekolonizacji nie zawsze przebiegały pokojowo… Szereg kolejnych rezolucji po przyjęciu Deklaracji nr 1415 potwierdzało ‘niezbywalne prawo ludności obszarów kolonialnych do prowadzenia walki przeciwko kolonialnej władzy przy użyciu wszelkich środków, która tłumi jej niepodległościowe aspiracje’ Te środki konieczne to także akty użycia siły Użycie siły w procesie dekolonizacji jest uznanym w prawie wyjątkiem od zasady zakazującej użycia lub grożenia użyciem siły!!! Secesja Secesja to akt oderwania części terytorium istniejącego państwa i ustanowienie na części oderwanej państwa nowego Prawo pozytywne nie aprobuje praktyki secesji Powód??? Terytorium secesjonistyczne nie posiada – w odróżnieniu od terytorium powierniczego czy tez niesamodzielnego – statusu odrębnego i różnego od terytorium, od którego się separuje, odrywa. Z tej przyczyny każda secesja w istocie swojej godzi w kardynalna zasadę międzynarodowego porządku prawnego, zasadę stanowiąca o ochronie integralności terytorialnej (istniejącego) państwa. Secesja a prawo do samostanowienia ? Deklaracja zasada prawa międzynarodowego (Rezolucja Zgr. Ogólnego NZ) z 1970 roku stanowi, że ‘prawo narodów do równouprawnienia i samostanowienia nie może być interpretowane jako upoważniające lub zachęcające do jakiejkolwiek działalności, która by rozbijała lub naruszała, w całości lub w części, integralność terytorialna lub jedność polityczną suwerennych lub niepodległych państw’ Praktyka secesji: 1960-61 – próba secesji Katangi (Kongo) – RB zakwalifikowała próbę jako ‘działania secesjonistyczne nielegalnie podjęte przez administrację prowincji Katanga’ 1967-69 – secesja prowincji Biafra (Nigeria) – SG ONZ stwierdził, że ‘ ONZ nigdy nie zaakceptowała i nie zaakceptuje zasady dopuszczającej secesji części państwa’ 1991 – Traktat Białowieski (8.12) (Ukraina, Białoruś, Rosja) + traktat z Ałma Aty (stolica Kazachstanu do 1997 roku) (21.12) powołują do życia Wspólnotę Niepodległych Państw, ten ostatni w osobnej deklaracji stwierdza, że Federacja Rosyjska jest kontynuatorem ZSRR Podmiot państwowy ten sam, tylko zmienia ‘imię’ W Deklaracji podpisanej przez wszystkie byłem republiki radzieckie – tworzące WNE (z wyjątkiem republik bałtyckich i Gruzji) znajdujemy, że: ‘Państwa Wspólnoty Niepodległych Państw popierają rozwiązanie, w następstwie przyjęcia którego Rosja kontynuować będzie członkostwo ZSRR w ONZ, włączając w to członkostwo w Radzie Bezpieczeństwa i innych organizacjach międzynarodowych. W świetle tego stwierdzenia przyjąć należy, że deklaracje niepodległości republik radzieckich (Łotwa, Estonia – 1990, Litwa – 1991) oznajmiały przed 12.1991 – o dokonaniu secesji – oderwaniu się od podmiotu państwowego o imieniu ZSRR, a po 12.1991 – o dokonaniu secesji – oderwaniu się od podmiotu państwowego o imieniu Federacja Rosyjska Podział Podział następuje gdy na obszarze państwa dotąd istniejącego powstają 2 lub więcej państw. To nowe podmioty państwowe. Państwo dotąd istniejące zanika. Proces dekompozycji Socjalistyczne Federacyjnej Republiki Jugosławii w ocenie Komisji Arbitrażowej ds. Jugosławii wyrażonej w opinii nr 1 (29.11.1991) ‘był toczącym się procesem podziału’, a w opinii nr 8 (4.07.1992) ‘ zakończonym procesem podziału, w następstwie którego nie istnieje Socjalistyczna Federacyjna Republika Jugosławii’ Proces podziału niekontrolowany (SFRJ) lub kontrolowany (Czechosłowacja) Słowacja ogłosiła o swojej suwerenności 17.07.1992r., po podpisaniu przez przywódców czeskich i słowackich protokołu, w którym stwierdzono o niemożliwości kontynuowania podmiotowego bytu Czechosłowacji (tzw. Porozumienie z Bratysławy). Szereg problemów prawnych jakie stawiał podział (m.in. biegu linii granicznej) regulowanych było w porozumieniach, które stwierdzały że przeprowadzenie ‘aksamitnego rozwodu’ – podział – nastąpi 1.01.1993 Secesja, podział – dotyczył państw federacyjnych – uszanowanie zasady uti possidetis iuris była dla wszystkich oczywista. Zjednoczenie Zjednoczenie oznacza akt połączenia się dwóch lub więcej państw; powstaje nowy państwowy podmiot, podmioty łączące się przestają istnieć. Dobrowolny i równoprawny traktat zjednoczeniowy podstawą procesu. Połączenie Jemenu Północnego z Południowym (1990)